ظنی الدلاله بودن یعنی عبارات و الفاظ، معانی مختلفی را پذیرا باشد که می تواند با نگاهی دقیق سبب پیدا شدن فصاحت و بلاغت باشد. اصولاً مسئله ظنی الدلاله بودن مربوط به بحث حجیت است و فصاحت و بلاغت امری دیگر است.
اعراب در زمان ظهور اسلام به مرحله ای از فصاحت و بلاغت در کلام و شیوایی گفتار دست یافته بودند که تاریخ برایش هماوردی سراغ نداشت. مجامع بزرگ ادبی در عصر جاهلی یکی از پایه های علمی جزیره العرب را تشکیل می داد و شعرا و ادبا به بحث های عمیق علمی می پرداختند. در چنین فضایی وحی بر پیامبر نازل گردید و پیامبر آیات الهی را بر مردم عرضه می داشت و هماورد طلبی می کرد و مردم را تحریک می نمود که: اگر می توانند، آیه ای همانند قرآن بیاورند، ولی هیچ کس توانایی مقابله با قرآن را نداشت. همه با نهایت خضوع در محضر قرآن، سر تعظیم فرود می آوردند و به عجز و ناتوانی خود اعتراف می کردند. این جهت اعجاز قرآن "اعجاز بیانی" نامیده می شود. حال اگر ظنی الدلاله بودن قرآن، نقصی بر اعجاز بیانی قرآن محسوب می شد، فصحای عرب به آن اشاره کرده و آن را به عنوان عیب به رخ می کشیدند، ولی آیات قرآن چنان در جان و دل آن ها رسوخ کرده بود که شیدای آیات نورانی وحی شدند. ولید بن مغیره مخذومی که در ماین عرب به حسن تدبیر، مشهور است، پس از نزول آیات سورة غافر گفت: به خدا سوگند از محمد سخنی شنیدم که نه به گفتار انسان ها شباهت دارد و نه به سخن جنّیان. گفتار او حلاوت خاصی دارد و بس زیبا است... گفتاری که بر همه چیز پیروز می شود و چیزی بر آن پیروز نخواهد شد.(1)
اگر در قرآن کوچک ترین مخالفتی با فصاحت و بلاغت دیده می شد، روی آن انگشت می گذاشتند و از آن علیه قرآن استفاده می کردند، در حالی که تاریخ کوچکترین مطلبی در این گونه موارد به یاد ندارد.
ظنی الدلاله بودن به این معنا است که عبارات و الفاظ، معانی مختلفی را پذیرا باشد و این امر خود می تواند با نگاهی دقیق سبب پیدا شدن فصاحت و بلاغت باشد. اصولاً مسئله ظنی الدلاله بودن مربوط به بحث حجیت است و فصاحت و بلاغت امری دیگر است.
------------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت ها:
1. مجمع البیان، ج 10، ص 584.
برگرفته از مرکز ملی پاسخ گویی به سوالات دینی