عدل خدا یعنی چه؟

خداوند صفات بسیار زیادی دارد مانند رحمت،قدرت،حکمت،علم و .....ولی از بین این همه صفت تنها صفت عدل است که به عنوان یکی از اصول دین و یا بهتر بگویم یکی از اصول مذهب شیعه به شمار می رود و نیز اهمیت بسیار زیادی دارد چون این صفت است که اگر خوب بیان شود بسیاری از شبهاتی که در بحث توحید و خداشناسی مطرح می گردد کاملا بر طرف می شود چون اکثر این شبهات به عدل خدا بازگشت دارند.
عدل در لغت به معانی مختلفی آمده که مهمترین آنهاعبارت است از:تعادل و تناسب و برابری است[1]و امام علی(ع)هم در تعریف عدل می فرمایند: «عدل یعنی هر چیزی را در جای خودش قرار دادن یا هر کاری را به نحو شایسته انجام دادن است».[2] و در اصطلاح با توجه به این معانی بالا برای عدل الهی تعاریف مختلفی بیان شده که جامعترین تعریف عبارت است از اینکه:تمامی کارهای خدا حسن و نیکو است و از هر کار قبیح و ظلمی به دور است و هر کار نیکو و پسندیده را که به مقتضای حکمت لازم است ترک نمی کند.[3]ودر مقابل این صفت ظلم و تبعیض وجود دارد.
و این عدالت خدا هم در عالم تکوین و آفرینش وجود دارد به این صورت که خداوند هر موجودی را بر اساس آنچه که شایسته آن است و آن مقدار استحقاق دارد،به او عطا کند،همانطور که در حدیث نبوی آمده است که:«العدل قامت السموات و الارض»[4]مثلا خدا برای انسان چند تا دندان قرار داد و گر نه،جویدن غذا خیلی برای انسان مشکل بود .
و همچنین این عدالت خدا در تشریع نیز وجود دارد به این صورت که خدا در صدور هیچ حکمی و تکلیفی که مفید کمال و سعادت انسان است ، کوتاهی نمی کند و تکلیف به اندازه توانایی انسان می کند چنانکه خدا می فرماید:«بر هیچ كس جز به اندازه توانش تكلیف نمی ‏كنیم».[5]
و نیز این عدالت در جزاء و پاداش وجود دارد به این صورت که خدا به شخص گناهکار و مشرک و... و شخص مومن یه یک چشم نگاه نکند بلکه به مومن ثواب دهد و گنهکار را عقاب کند.و اینکه خدا تا قبح کاری را توسط رسول به انسان ابلاغ نکند انسان را به خاطر ارتکاب آن کار قبیح عقاب نکند همانطور که خدا می فرماید :«و ما هیچ قومى را عذاب نمی ‏كنیم تا آن گاه كه پیامبرى بفرستیم».[6]
خلاصه اینکه خداوند متعال هم در تکوین و هم در تشریع و هم در جزاء عدالت دارد و کار قبیح انجام نمی دهد و کار نیک را ترک نمی کند.

-------------------------

پاورقی:

1-ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن؛ج‏2؛ص 562
2-«وضع كل شـى ء فـى موضعه»(نهج البلاغه؛کلمات قصار؛ حکمت 437)
3-کشف امراد (با تعلیقه استاد ربانی گلپایگانی)؛ ص162
4-تفسیر صافی، ذیل آیه 7 از سوره الرحمن. 2.آل عمران/40. 3.مائده/1.
5-«وَ لَا نُكلَِّفُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا؛»(سوره مومنون؛آیه 62)
6-«وَ مَا كُنَّا مُعَذِّبِینَ حَتىَ‏ نَبْعَثَ رَسُول؛»(سوره اسراء؛آیه 15)