قضا و قدر الهى به اين معناى است كه خداوند علت ها و سبب هايى را قرار داده و مقرر كرده است كه اين علت ها نتيجه هاى خودشان را بدهند و به قول يكى از شاعران:
از مكافات عمل غافل مشو
گندم از گندم برويد جو ز جو
پس، قضا و قدر الهى بر اين تعلق گرفته كه علت به وجود آمدن گندم، دانه گندم باشد، نه دانه جو. پس اگر دانه گندمى در جاى مناسب قرار گيرد و شرايط فراهم باشد به بوته گندم تبديل مى شود.
قضا و قدر الهى دو گونه است:
الف ـ قضا و قدر حتمى و غير قابل تغيير.
ب ـ قضا و قدر مشروط.
براى آن كه فرق اين دو را بدانيد، به مثال زير توجه كنيد.
سمّ كشنده است، پس اگر كسى سم بخورد و مقدار سم به اندازه اى باشد كه موجب مرگ مى شود، چنين شخصى خواهد مرد. اما اگر كسى سم بخورد و فوراً دارويى كه اثر سم را ازبين مى برد بخورد آيا باز هم خواهد مرد؟ پاسخ روشن است. اگر كسى را مار نيش بزند و او فوراً به دكتر مراجعه كند و دكتر داروى ضد سم به او تزريق كند چنين شخصى نخواهد مرد.
پس سم مار هميشه كشنده نيست بلكه در صورتى كشنده است كه داروى ضد سم مصرف نشود. در اين مثال، كشنده بودن سم، قضا و قدر غير حتمى است، حال اگر سم خورده شد و داروى ضد سم مصرف نشد كشته شدن حتمى خواهد بود و به اصطلاح جايش در لوح محفوظ است.
سرنوشت ما نيز همين گونه است و صدقه دادن و ساير كارهاى خوب مانند داروى ضد سمّ است. پس ممكن است قضا و قدر غير حتمى الهى به اين تعلق گرفته باشد كه براى ما حادثه اى اتفاق بيفتد، حال اگر صدقه بدهيم. صدقه مانند پادزهر جلوى آن حادثه را مى گيرد.