رویکرد سیاسی امربه معروف و نهی از منکر

پایگاه جامع فرق ادیان و مذاهب_ اهمیت «امر به معروف» و «نهی از منکر» را می‌توان در کلام مولای متقیان حضرت علی (علیه السلام) یافت. حضرت علی (علیه السلام) در مناسبت‌‏هاى گوناگون و به دلایل مختلف بر این موضوع تأکید کرده‌اند و از آن سخن گفته‌اند. به همین جهت مى‏‌توان گفت که این موضوع از اهمیت فراوانى نزد امام برخوردار است.
برای درک اهمیت موضوع از نگاه مولای متقیان حضرت علی (علیه السلام) باید این امر الهی را از حوزه احکام عبادی و پاره‏‌اى از مسائل پیش پا افتاده اجتماعى خارج کنیم و این موضوع را از نگاه حضرت، مورد بررسی قرار دهیم. از نظر امام علی (علیه السلام)، معروف، هر کردار و رفتار و اعتقاد پسندیده‏‌اى است که عقل سلیم انسان بدان حکم، و قرآن و سنت آن را تأیید مى‏‌کند.‌[1] از این منظر هر خیر و خوبى در دامنه معروف مى‏‌گنجد، از آشتى دادن میان زن و شوهر تا ارزان‏‌فروشى و رعایت انصاف در معاملات و همین‏‌طور بسیج عمومى براى جهاد و تذکر لسانی در جامعه برای حفظ حریم و عفت، یعنی‌‌ همان کاری که شهید خلیلی انجام داد.
متاسفانه برخی معتقدند که مباحث امر به معروف، زیر مجموعه‌ی بحث جهاد است. در صورتى که حضرت علی (علیه السلام) همه نیکى‏‌ها و حتى جهاد در راه خدا را در یک طرف مى‏‌گذارد و امر به معروف و نهى از منکر را از آن‌ها بر‌تر مى‏‌شمارد و مى‏‌فرماید: «همه کارهاى نیک و جهاد در راه خدا، در کنار امر به معروف و نهى از منکر، جز دمیدنى به دریاى پهناور نیست».[2] در واقع از نظر امام، جهاد، خود یکى از مراتب و تجلیات امر به معروف و نهى از منکر و یکى از مصادیق بارز و اساسى آن است. البته ایشان در جاى دیگرى، هنگام بیان پایه‏‌هاى ایمان، آن را بر چهار پایه استوار مى‏‌داند که یکى از آن‌ها جهاد است که خود بر چهار رکن، یعنى امر به معروف، نهى از منکر، استوارى در آوردگاه‏‌ها و دشمنى با فاسقان قرار دارد.[3] بدین‏‌ترتیب این چهار رکن نیز در واقع ناظر به یک حقیقت است. چرا که امر به معروف ملازم با دشمنى با فاسقان و ایستادگى در آوردگاه‏‌ها و‌ گاه نهى از منکر است. پس در این‏جا جهاد عبارت است از امر به معروف و نهى از منکر و پایدارى در آوردگاه‏‌ها و دشمنى با فاسقان. در کتب دینی و فقهی بیان شده  که دشمنى با فاسقان و فسق، یکى از مراتب امر به معروف است و ایستادگى در آوردگاه‏‌ها از مصادیق امر به معروف است. بدین ترتیب در تحلیل نهایى، جهاد نیز به امر به معروف و نهى از منکر بازمى‏‌گردد. پس امر به معروف نه فرعى از فروع جهاد که خود آن، و حتى از آن گسترده‏‌تر است.
طبق بررسی‌های صورت گرفته اساسا امر به معروف و نهى از منکر، به معناى داشتن حساسیت قوى نسبت به حضور منکرات و عدم حضور معروف‏‌ها است. مسلمان متعهد یا آن کس که زندگى اجتماعى فعالى دارد، کسى است که همواره در پى تحقق هنجارهاى دینى و آرمان‏‌هاى آن در جامعه است. از این‏‌رو خود را موظف مى‏‌داند تا به‏‌هوش باشد و براى تحقق معروف‏‌ها بکوشد و در جهت نابودى منکرات عمل کند. این حساسیت گسترده و عمیق -بر حسب لزوم- گاه به‏‌صورت پند و اندرز است و‌گاه در قالب اقدام عملى و ارائه جلوه درستى از معروف.‌ گاه نیز ضرورت اقتضا مى‏‌کند که براى حفظ جامعه اسلامى و یا نشر آرمان‏‌هاى دینى ـکه خود از بر‌ترین معروف‏‌ها است- سلاح برگیرد و به دفاع از آرمان خود برخیزد. پس جهاد نیز یکى از نمونه‏‌هاى امر به معروف و نهى از منکر است. امام نیز به این مسئله از این منظر مى‏‌نگرد.
در آخر به بیان احادیثی از اهمیت و برتری امر به معروف و نهی از منکر از منظر مولای متقیان حضرت علی (علیه السلام) می‌پردازیم تا اهمیت موضوع برای مخاطبین فرهیخته پایگاه جامع فرق ادیان و مذاهب روشن شود.
«و َما أعمالُ البِرِّ کُلُّ‌ها وَ الجِهادُ فى سَبیلِ اللّه‏ِ عِندَ الامرِ بِالمَعرُوفِ و َالنَّهىِ عَنِ المُنکَرِ إِلاّ کَنَفثَةٍ فى بَحرٍ لُجِّىٍّ.[4] همه کارهاى خوب و جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهى از منکر چون قطره‏ اى است در دریاى عمیق».
«إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ لَا یُقَرِّبَانِ مِنْ أَجَلٍ وَ لَا یَنْقُصَانِ مِنْ رِزْقٍ لَکِنْ یُضَاعِفَانِ الثَّوَابَ وَ یُعْظِمَانِ الْأَجْرَ وَ أَفْضَلُ مِنْهُمَا کَلِمَةُ عَدْلٍ عِنْدَ إِمَامٍ جَائِر.[5] امر به معروف و نهى از منکر نه اجلى را نزدیک مى‏‌کنند و نه از روزى کم مى‌نمایند، بلکه ثواب را دو چندان و پاداش را بزرگ مى‏‌سازند و بر‌تر از امر به معروف و نهى از منکر سخن عادلانه‌اى است نزد حاکمى ستمگر».
«مَن أمَرَ بِالمَعروفِ شَدَّ ظَهرُ المُؤمِنِ وَ مَن نَهى عَنِ المُنکَرِ أَرغَمَ أَنفَ المُنافِقِ و َأَمِنَ کَیدَهُ؛[6] هر کس امر به معروف کند به مؤمن نیرو مى‏ بخشد و هر کس نهى از منکر نماید بینى منافق را به خاک مالیده و از مکر او در امان مى‏‌ماند».
«مَن تَرَکَ إنکارَ الْمُنکَرٍ بِقَلبِهِ و یَدِهِ ولِسانِهِ فَهُوَ مَیِّتٌ بَینَ الْأحیاءِ.[7] کسى که منکَر را با قلب و دست و زبانش انکار نکند، مرده‏‌اى است میان زندگان». همچنین: «وَ اعلَموا أنَّ الأمرَ بِالمَعروفِ وَ النَّهیَ عن المُنکَر لَم یُقَرّبا اجَلاً وَ لَم یَقطَعا رَزقاً.[8] بدانید که امر به معروف و نهی از منکر نه مرگ کسی را نزدیک کرده و نه روزی کسی را قطع».

منابع:

[1]. نگاهی به امربه معروف و نهی از منکر از منظر سیاسی اسلام، مصطفی رحیمی، انتشارات فروزان، چاپ اول، صفحه 37
[2]. همان صفحه 43
[3]. همان صفحه46
[4]. نهج البلاغه، ترجمه علی بیرانوند، انتشارات منتظر، چاپ دوم، صفحه 542، حکمت 374
[5]. تصنیف غررالحکم و دررالکلم، چاپ بیروت،صفحه ۳۳۲، حدیث ۷۶۳۷
[6]. الکافى (ط-الاسلامیه) چاپ بیروت، جلد۲، صفحه۵۱، حدیث۱
[7]. تهذیب الأحکام، چاپ بلاغی، جلد ۶، صفحه 181
[8]. کافی (ط-الاسلامیه) چاپ بیروت، جلد ۵، صفحه۵۷