نهضتی که امام خمینی از سال ۱۳۴۱ هـ. ش آغاز کرد و منجر به قیام مهم و تاریخی ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ شد، تنها قیامی است که خلوص تمام داشت و به هیچ یک از عناصر فکری، سیاسی و فرهنگی وابسته نبود. قیام ۱۵ خرداد را باید قیامی دانست که در نوع خود نظیری در تاریخ معاصر نداشت..
پایگاه جامع فرق ادیان و مذاهب_امام خمینی (ره) در ماه محرم ۱۳۴۲ که مصادف با خرداد بود نهایت استفاده را از فضای معنوی و حسینی مردم ایران کرد و مردم را علیه رژیم مستبد شاه، به قیام تشویق کرد. امام خمینی (ره) در عـصـر عاشـورای ۱۳ خرداد سال ۱۳۴۲شمسی در مـدرسه فیضـیـه نطق تاریخـی خـویـش را که آغازی بر قیام ۱۵ خرداد بود ایراد کرد.
در همین سخنرانی حضرت امام با صدای بلند به شاه پیغام داد که آقا مـن به شما نصیحت مـی کنـم، ای آقای شـاه! ای جنـاب شاه! مـن به تو نصیحت می‌کـنم دسـت بـردار از این کارها، آقا اغـفـال می‌کنند تو را. مـن مـیل ندارم کـه یـک روز اگر بـخـواهـند تـو بـروی، همه شکر کـنند ... اگر دیکـته می‌دهند دسـتت و می‌گـویند بخـوان، در اطـرافـش فکـر کـن... نصـیحت مرا بـشـنـو... ربط ما بـیـن شـاه و اسرائیل چیست که سازمان امنیت مـی‌گـوید از اسرائـیـل حرف نزنـیـد... مگر شاه اسـرائـیلـی است؟ [۱]
شاه بعد از شنیدن سخنان تاریخی امام خمینی (ره) نخست جمع زیادی از یاران امام خمینـی در شـامگاه ۱۴ خرداد دستگیـر و ساعت سه نیمه شب (سحـرگاه پانزده خـرداد ۴۲) صـدها کماندوی اعـزامـی از مرکز، منزل حضرت امـام را محاصره کردند و ایشان را در حالیکه مشغول نماز شب بـود دستگیـر و سـراسـیـمـه بـه تهـران بـرده و در بازداشــتگاه باشگاه افـسـران زنـدانـی کـردنـد و غروب آن‌روز به زندان قـصر مـنتقل نمـودنـد. صـبحگاه پـانـزده خـرداد خبـر دستگیری رهـبـر انقلاب بـه تهـران، مـشهـد، شیـراز و دیگـر شهرها رسیـد.
بعدها تیمسار حسین فردوست در خاطراتش از این موضوع پرده برداشت و بیان کرد در قیام ۱۵ خرداد رژیم شاه از همکاری زبـده‌ترین ماموریـن سـیاسی و امـنیـتی آمریکا برای سرکـوب قـیام استفاده کرد و به حدی شاه و ژنرال‌هایش ترسیده بودند که دیـوانه‌وار فرمان سرکـوب صادر می‌کردند. [۲]
با دستگیری رهبـر نهـضـت و کـشتار وحشیانه مـردم در روز ۱۵ خـرداد ۴۲، قیام ظاهراً سرکوب شد. امـام خمـینی (ره) در حبـس از پاسخ گفتـن بـه سؤالات بازجـویان، با شهـامت و اعلام ایـنکه هـیـئـت حاکمه در ایـران و قـوه قضائیه آن‌را غـیر قـانـونـی و فـاقـد صلاحـیت مـی داند، اجتـناب ورزیـد. در شامگاه ۱۸ فـروردیـن سال ۱۳۴۳ بـدون اطلاع قـبـلی، امام خمینی آزاد و به قـم منتقل شـد. بـه محض اطلاع مردم، شـادمـانی سراسر شهر را فرا مـی‌گیرد و جشن‌های باشکـوهی در مـدرسه فـیـضـیـه و شهـر بـه مـدت چـنـد روز بـر پا مـی‌شـود. اولیـن سالگـرد قـیام ۱۵خـرداد در سال ۱۳۴۳ با صـدور بیانیه مـشتـرک امام خمـیـنـی و دیگر مراجع تقلید و بیانیه‌های جداگانه حـوزه‌های علمـیه گرامـی داشـتـه شـد و به عنـوان روز عزای عمـومـی معرفـی شـد. [۳]
ولی امر مسلمین جهان حضرت آیت الله خامنه‌ای در خرداد سال۱۳۶۱ در بین نمازگزاران جمعه در این‌باره بیان کردند: ۱۵خرداد یک قیام مردمی بود. علت این قیام هم این بود که در روز عاشورای آن‌سال که مصادف با سیزدهم خرداد می‌شد، امام امت حقایق افشا نشده‌ی تا آن روز را با مردم بی‌واسطه در میان گذاشتند، که درباره‌ی این ارتباط بی‌واسطه‌ی امام و امت حرفی دارم که عرض می‌کنم. در این گفتار، که توصیه می‌کنم اگر نوار قابل فهمی و سالمی از آن هست، رسانه‌های همگانی آن را پخش کنند تا مردم بفهمند که نوزده سال قبل امام چه می‌گفتند، حقایقی را بیان کردند که این حقایق، آن‌روز برای خیلی‌ها حتی دست‌اندرکاران سیاست، قابل فهم نبود. اگر حافظه خطا نکرده باشد، جملات امام این‌ها بود که «اسرائیل می‌خواهد در ایران قرآن نباشد. اسرائیل می‌خواهد در ایران روحانیون نباشند. اسرائیل می‌خواهد در ایران اسلام نباشد.» آن روز برای خیلی‌ها این مطلب قابل فهم نبود که اسرائیل کجا، ایران کجا؟ و اسرائیل چه دشمنی با قرآن و با روحانیت دارد آن هم در ایران؟ حساسیت دستگاه در مقابل این مطالب به قدری بود که شب بعد از این سخنرانی، یعنی شب نیمه‌ی خرداد که مصادف با دوازدهم محرم بود، امام را دزدانه، نیمه‌شب از منزلشان در قم ربودند و به تهران آوردند و زندانی کردند. روز نیمه‌ی خرداد مردم به مجرد این که فهمیدند که امام دستگیر و ربوده شده است، بدون این که فرمانده، رهبری از سوی شخصیتی، از سوی حزبی، گروهی وجود داشته باشد، به خیابان‌ها ریختند. در تهران، در قم، در شیراز، در مشهد، در بعضی شهرهای دیگر و حتی در بعضی از روستاها در ورامین و دستگاه جبار که باور نمی‌کرد نفوذ روحانیت و مرجعیت در این حد باشد، غافلگیر شد و دست به یک عمل تند وحشیانه‌ی حساب‌نشده زد. مردم را در خیابان‌ها و میدان‌ها به رگبار بستند و آن روزها رقم پانزده هزار شهید در زبان‌ها می‌گشت. این قیام یک نقطه‌ی عطف شد. اگر چه عده‌ای را مرعوب کرد، اما خط مبارزه را روشن و واضح کرد. از آن روز حرکت انقلابی مردم ایران که از تقریباً نه ماه قبل از آن یا یک سال قبل از آن به تدریج آغاز شده بود، شکل قطعی و جدی گرفت و این قیام به انقلاب ۲۲ بهمن منتهی شد و جمهوری اسلامی را به وجود آورد. [۴]
منابع:
[۱]امام و قیام ۱۵ خرداد، صفحه ۵۶
[۲]خاطرات تیمسار حسین فردوست، صفحه۸۳
[۳]امام و قیام ۱۵ خرداد، صفحه ۶۲
[۴]پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت الله خامنه‌ایhttp: //farsi. khamenei. ir/speech-content?id=1518 (link is external)