میزان علم الهی

یکی از سوالاتی که در رابطه با علم خداوند متعال به ذهن خطور می کند این است که محدوده و اندازه علم خداوند چه مقدار است. آیا محدودیتی در آن می توان تصور کرد یا خیر؟

برای پاسخ به این سوال باید گفت: خیر علم الهی مانند ذات او بی انتهاست و هیچ محدودیتی ندارد؛ چرا که کمبود علم یعنی جهل و هر جهلی به معنای نقص است و برای برطرف شدن این نقص، به کس دیگری نیاز پیدا خواهد شد؛ و در جای خود ثابت شده که خداوند عالم بی نیاز مطلق است و به هیچ کسی یا چیزی نیاز ندارد.

با زبانی ساده تر می گوییم: اگر فرض شود علم خداوند متعال مثلا 80 درصد باشد، پس نسبت به آن 20 درصد باقی مانده، جهل خواهد داشت و به معلمی نیاز دارد تا این کمبود او را جبران کند و 20 درصد باقی مانده را به او بیاموزد و این مطلب با خدایی و واجب الوجود بودن خدا نمی سازد. چرا که او موجودی است قائم به ذات و متکی به خود و بی نیاز از غیر؛ اوست منشأ تمام کمال ها و منشأ تمام موجودات، اوست خالق تمام هستی؛ لذا هرگز نمی توان موجودی را فرض کرد که خداوند عظیم به او متکی باشد و او نقایص خدا را برطرف کند. در روایاتی که از معصومین (علیهم السلام) رسیده است نیز روی این نکته تاکید بسیار شده است که علم خداوند متعال، علمی است که هیچ جهلی در آن راه ندارد و این مطلب یعنی بی انتها بودن علم الهی.(1)

از طرفی در علم کلام ثابت شده است که صفات خداوند سبحان، عین ذاتند و هیچ دوئیتی در آنها وجود ندارد؛ و چون ذات الهی نامحدود است و بی پایان، تمام صفات او نیز چون عین ذاتند، نامحدودند و بی پایان؛ لذا علم الهی نیز که از صفات ذات محسوب می شود مانند ذات بی پایان است.(2)

پی نوشت :

     1. توحید صدوق، باب علم الهی.
     2. كشف المراد في شرح تجريد الاعتقاد قسم الالهيات، ص: 46