دین دانی، مقدمه ی دین داری است. به کسی «متدیّن» گفته می شود که درمرحله ی عمل و اطاعت، پیرو دین خدا و دستورهای قرآن و شرع باشد. وگرنه صرف آگاهی از معلومات و معارف دینی به تنهایی کافی نیست. ممکن است یک یهودی یا مسیحی یا خاورشناسی که در ادیان و مکاتب پژوهش می کند، بیش از یک مسلمان عادی اطلاعات گسترده و عمیق از دین و آیات و روایات و قوانین و مقرّرات اسلامی داشته باشد، ولی به آن ها ایمان نداشته باشد و عملش براساس دین نباشد.
دین شناسی باید گام اول برای ورود به مرحله ی دین داری و متعبّد بودن و عمل کردن باشد. نقل شده است که مردی از بادیه خدمت رسول خدا(صلّی الله علیه و آله) رسید و از آن حضرت خواست که به او قرآن بیاموزد. پیامبر خدا(صلّی الله علیه و آله) سوره ی«زلزال» را برای او خواند، تا رسید به آیه ی«فمن یعمل مثقال ذرّة خیراً یره17* و من یعمل مثقال ذرّة شراً یره؛ هرکس هم سنگ و به اندازه ی یک ذرّه کار نیک انجام دهد آن را می بیند و هر کس به اندازه ی ذرّه ای بدی کند آن را هم می بیند»؛ آن مرد گفت: همین اندازه مرا بس است و برگشت.پیامبر(صلّی الله علیه و آله) فرمود: آن مرد برگشت در حالی که فقیه و دین شناس شد18.
مقصود از نقل حدیث بالا این است که مهم، شناختی از دین است که مقدمه ی عمل به آن باشد، نه تنها کسب معلومات و گردآوری اطلاعات و بحث های کلامی و مجادلات فلسفی بر سر مباحث دینی. پیامبر آن مرد را «ققیه» نامید، چرا که فهمید دین چیست و آن را مبنای عمل خود قرار داد و چون دانست که هر نیک و بد انسان پایه ی پاداش و کیفر او خواهد بود، برگشت تا به همین یک دستور ساده که همه ی مراحل و ابعاد زندگی را در برمی گیرد، عمل کند.
در روایات بسیاری، «دین» همراه با ورع، تقوا، ترک معصیت، توکل بر خدا، ولایت اهل بیت، پرهیز از گنه کاران، مروّت، حبّ و بغض براساس دین، وفای به عهد، صدق در گفتار، عفت و پاک دامنی، حیا، درست کرداری، کوتاهی آرزوها و آمال، جهاد با نفس، خیرخواهی برای مؤمنان ، عدالت وامانت و... آمده و این خصلت ها از ویژگی های «اهل دین» شمرده شده است.
این می رساند که دین، صرفاً جنبه ی معارفی و شناختی ندارد و به عمل مربوط می شود. این است که باید از رهگذر «دین دانی» به مرتبه ی «دین داری» رسید.
در پایان این پژوهش، حدیثی از امام صادق(علیه السّلام) می آوریم تا تأکید مجدّدی باشد بر اهمیت تلاش برای شناخت و بصیرت در دین.
آن حضرت فرمود:«احسنوا النظر فیما لا یسعکم جهله و انصحوا لأنفسکم و جاهدوها فی طلب معرفـة ما لا عذر لکم فی جهله، فان لدین الله ارکانا لا ینفع من جهلها شدّة اجتهادة فی طلب ظاهر عبادته...19؛ نیک و شایسته بنگرید در آن چیزی که اجازه ندارید آن را ندانید، خیرخواه خودتان باشید و با نفس خود جهاد کنید، در راه طلب شناخت آن چه که در ندانستن آن معذور نیستید. همانا دین خدا را پایه ها و ارکانی است که هر کس به آن ها جاهل باشد، هر چه هم در انجام عبادت ظاهری بکوشد، سودی به حال او ندارد... .»
راستی، آن کسی که در پی همه ی شناخت ها و معلومات می رود و برای کسب آگاهی های گوناگون، وقت می گذارد و زحمت می کشد، اما برای «دین شناسی» اهمیت نمی دهد و وقت نمی گذارد، چه جوابی دارد؟
«دین شناسی» چیزی است که اگر کسی در آن ناآگاه و جاهل باشد، هیچ عذری و بهانه ای در پیش گاه خدا ندارد.
دانستنی ها و آموختنی ها بسیار است. بکوشیم ضروری ترین و مفید ترین ها را بیاموزیم تا هنگام سؤال ،شرمنده نباشیم.