بدعت پس از رسول خدا(ص) پديد آمده و درباره آن نصي نرسيده، نه به طور خصوص و نه عموم، از اين رو آنچه در عمومات داخل باشد، بدعت نيست بنابراين بدعت یعنی: «صدور حكم و يا عمل به حكمي به عنوان حكمي شرعي و ديني ، بدون آن كه آن حكم جزو شريعت بوده و يا از كتاب و سنّت، براي وقوع آن حجت و دليلي وجود داشته باشد.
پرسش: بدعت در چه اموری اتفاق می افتد؟در اصول دین یا در فروع دین؟در کدام میتوان بدعت ایجاد کرد؟
پاسخ: واژه بدعت از ريشه «بدع» به معناي پديد آمدن چيزي است كه سابقه نداشته باشد.(1) طريحي در مجمع البحرين در مورد اين اصطلاح ميگويد: «بدعت عبارت است از پديد آوردن چيزي در دين كه در قرآن و سنّت ريشهاي ندارد. بدعت را، از آن جهت بدعت ميگويند كه چون بدون آن كه صاحب شريعت آن مطلب را گفته باشد، در دين وارد گرديده است و از آن جا كه سابقهاي در دين نداشته، آن را بدعت ميگويند».
علامه مجلسي ميگويد: «بدعت آن است كه چيزي پس از رسول خدا(ص) پديد آمده و درباره آن نصي نرسيده باشد، نه به طور خصوص و نه عموم، از اين رو آنچه در عمومات داخل باشد، بدعت نيست».(2)
بنابراين بدعت عبارت است از: «صدور حكم و يا عمل به حكمي به عنوان حكمي شرعي و ديني ، بدون آن كه آن حكم جزو شريعت بوده و يا از كتاب و سنّت، براي وقوع آن حجت و دليلي وجود داشته باشد».(3)
بنابراين مراد از بدعت، هر امر جديدي نيست، چرا كه هر چيز جديدي باطل و حرام نيست بلكه بدعت مشمول مواردي است كه از جانب شرع نهي شده و يا دليلي - خواه به صورت عموم يا خصوص - بر جواز و صحت آن وجود نداشته باشد.
برخي در تفسير بدعت، سنت مسلمانان صدر اسلام را معيار قرار دادهاند . هر كاري را كه آنان انجام نداده، بدعت شمردهاند. به عنوان مثال ابن تيميه جشن گرفتن در روز ميلاد پيامبر(ص) را بدعت ميداند، به اين دليل كه سلف صالح با وجود امكان انجام و فقدان مانع، چنين كاري نكردهاند.(4)
همچنين ابن تيميّه در مورد بوسيدن مصحف ميگويد: «در اين مورد از سنت گذشتگان چيزي به ما نرسيده است».(5)
در مورد اين نظريّه، تفتازاتي مينويسد:
«و منَ الجَهَلَِْ مَن يَجْعَل كُلَّ أَمْر لَمْ يَكُنْ في زَمَنِ الصَّحابَِْ بدعْ مذمومْ و ان لم يَقُمْ دليلٌ عَلي قُبْحِه تَمسُّكاً بقوله: اِيّاكُمْ وَ مُحْدَثاتِ الاُمور وَ لا يَعْلَموُنَ اَنَّ المرادَ بذلك هُوَ اَنْ يُجْعَلَ في الدّينِ ما لَيس مِنْهُ عَصمنَا الله مِنْ اتّباعِ الهَوي؛
برخي از افراد نادان، هر كاري يا عملي را كه در عصر صحابه مرسوم نبوده، بدعت مذموم و ناپسند ميدانند، گر چه بر قبح آن دليلي اقامه نشده باشد. دليل آنان تمسّك به فرمايش پيامبر اكرم(ص) است كه فرمود: از كارهاي جديد پرهيز نماييد. در صورتي كه منظور از روايت، آن است كه آنچه از دين نيست، نبايد در دين وارد شود. خداوند ما را از پيروي هواي نفس نگه دارد."(6)
از آنچه در تعريف بدعت بيان شد، روشن ميشود كه هر عمل يا كاري كه مخالف با قرآن و سنّت باشد و يا هماهنگ با كليّات اسلام نباشد، بدعت به شمار ميآيد. از اين رو برگزاري مجالس جشن، عزا و سوگواري در سالگردها، مُهر گذاشتن در نماز، جمع كردن بين دو نماز، زيارت اهل قبور، بنا بر قبور ائمّه و علما و امثال اين ها، سنّت است، نه بدعت. زيرا هر يك ، داخل در عمومات و اطلاقات قرآن و سنّت است .
جمع بين دو نماز ظهر و عصر يا مغرب و عشا را حنفيها تنها در عرفات جايز ميدانند اما مالكيها، شافعيها و حنبليها، جمع بين دو نماز را در سفر جايز ميدانند . در بقيّه موارد درباره آن اختلاف دارند. شيعيان، جمع بين دو نماز را در هر حال جايز ميدانند . مستند آنان علاوه بر آيه «اَقِمِ الصَّلاَْ لِدُلُوكِ الشَّمسِ اِلي غَسَقِ اللَّيلِ...» رواياتي است كه از ائمّه رسيده است؛ اهلسنت نيز در مورد جمع بين دو نماز روايت دارند. احمد بن حنبل در مسندش از ابن عبّاس نقل ميكند: «صَلَّي رَسوُلُ الله فِي المَدينَِْ مُقيماً غَيرَ مُسافِرِ سَبْعاً وَ ثَمانياً».(7)
همچنين جواز سجده بر خاك كه از روايات فراواني به دست آمده و بدعت نميباشد.
همچنين روشن شد كه بدعت ممكن است هم در اصول و هم در فروع رخ دهد و اختصاص به اصول يا فروع دين ندارد.
پي نوشت ها:
1. مقائيس اللغه مينويسد: «البأ و الدال و العين أصلان: احدهما ابتدا الشيئ و صنعْ لاعن مثال و الاخر الانقطاع و الكلام...» . نيز جوهري در صحاح ميگويد: «ابدعت الشيئ، اخترعته لاعن المثال».
2. مرآْت العقول، مجلسي، ج2 ، ص 366.
3. علي(ع) ميفرمايد: «قال و انما الناس رجلان متّبع شرعْ و مبتدعْ ليس معه من الله برهان لسنْ ولا ضيأ حجْ». وسايل الشيعه، حر عاملي، ج 18، ص 97، ح 31.
4. اقتضأ الصراط المستقيم، ابن تيميه، ص 276.
5. فتاوي الكبري، ابن حجر هيثمي، ج 1، ص 176.
6. شرح مقاصد، تفتازاني، ج 5، ص 232.
7. مسند، احمد، ص 221، ص 164، ح 4 ؛
صحيح، مسلم، ج 2، ص 151، باب الجمع بين الصلاتين في الحضر.
مرکزملی پاسخگویی به سئوالات دینی