انسان پس از مرگ از جهت اعتقاداتی که داشته و اعمال نیک و بدی که در دنیا انجام داده، مورد بازپرسی خصوصی قرار میگیرد. پس از محاسبه اجمالی، طبق نتیجهای که گرفته شد، به یک زندگی شیرین و گوارا یا تلخ و ناگوار محکوم گردیده، با همان زندگی در انتظار روز رستاخیز عمومی به سر میبرد.
پرسش: وقتی ما انسانها وارد عالم پس از مرگ(عالم برزخ)شدیم احوال ما در انجا چگونه میباشد؟ ایا در عالم برزخ انسان باز نیاز به خواب و استراحت و خوردن و اشامیدن دارد؟ ایا در عالم برزخ انسان پروردگار خود را عبادت می کند؟
پاسخ: سیمای زندگی برزخی به طور کلی چنین ترسیم شده است: انسان پس از مرگ از جهت اعتقاداتی که داشته و اعمال نیک و بدی که در دنیا انجام داده ، مورد بازپرسی خصوصی قرار میگیرد . پس از محاسبه اجمالی، طبق نتیجهای که گرفته شد، به یک زندگی شیرین و گوارا یا تلخ و ناگوار محکوم گردیده ، با همان زندگی در انتظار روز رستاخیز عمومی به سر میبرد،
حال انسان در زندگی برزخی بسیار شبیه است به حال کسی که برای رسیدگی اعمالی که از وی سر زده ، به یک سازمان قضایی احضار شود و مورد بازجویی و بازپرسی قرار گرفته ،به تنظیم و تکمیل پروندهاش بپردازند. آن گاه در انتظار محاکمه در بازداشت به سر برد.
روح انسان در برزخ، به صورتی که در دنیا زندگی میکرد، به سر میبرد. اگر از نیکان است ،از سعادت و نعمت و جوار پاکان و مقربان درگاه خدا برخوردار میشود . اگر از بدان است ، در نقمت و عذاب و مصاحبت شیاطین و پیشوایان گمراه ،وقت میگذراند.(1)
از این بیان معلوم میشود که رنج و شادی برای ارواح در برزخ مطرح است، افراد صالح در آسایش و شادند، ولی افراد گناهکار در رنج و عذابند. این نکته در برخی روایات آمده است:
«القبر إمّا روضة من ریاض الجنّة أو حفرةٌ من حُفر النیران؛(2) قبر (برزخ) یا باغی از باغهای بهشت است و یا چاهی از چاههای دوزخ».
اما درباره كيفيت زندگي و شباهت زندگي برزخي با زندگي دنيايي و نيازهاي آن مانند خواب و تغذیه و.. در برزخ باید گفت: در برزخ حیات روحانی است و نه جسمانی . حیات روحانی نیازی به بسياري از امور مانند تغذیه بدین مفهوم شناخته شده دنيايي ندارد، ولی ممکن است که از غذاهای روحی بهرهمند باشند، مثلاً از برکات دعا و قرائت قرآن که از سوی بازماندگانشان در دنیا بدانها هدیه میشود، استفاده میکنند و برخوردار میشوند . تکامل برزخیشان از همین راه تأمین میشود . یکی از راههای تکامل برزخی همین است.
به علاوه چه بسا نوعي نعمت و لذت برزخي متناسب با همان كالبد مثالي برزخ براي اهل بهشت برزخي يا طعامي رنج آور و عذاب آلود متناسب با جسم و كالبد برزخي گنهكاران و اهل جهنم برزخي برايشان وجود داشته باشد . روشن است در اين فرض خوردن و آشاميدن بهشتيان برزخ از روي نياز جسمي و كسب انرژي و مانند آن نيست، بلكه به جهت التذاذ و بهره مندي است ،چنان كه اكل و شرب كفار در برزخ تنها عذاب و رنج است . بر همين اساس در روايات هم به خوردن و آشاميدن اهل برزخ تاكيد شده است .
راوی میگوید: به امام صادق (ع) عرض کردم: ارواح مومنان کجاست؟ حضرت فرمود:
«ارواح المومنین فی حجرات فی الجنته، یاکلون من طعامها و یشربون من شرابها و یتزاورون فیها؛
ارواح مومنان در منازل بهشتاند . از طعامهای آن میخورند . از نوشیدنیهای آن مینوشند . همدیگر را میبینند و زیارت مینمایند». راوی بعد از ارواح کفار پرسید، حضرت فرمود: «فی النار یاکلون من طعامها و یشربون من شرابها و یتزاورون فیها؛ (3) ارواح کفار در آتشاند. از غذای و نوشیدنی آن استفاده میکنند . همدیگر را میبینند و با هم ملاقات و دیدار دارند».
بر اين اساس خواب هم در برزخ مفهوم ندارد، چون خواب بر اثر خستگی جسم پدید میآید . جسم در برزخ وجود ندارد . روح که خستگی برایش مفهوم ندارد. البته چه بسا حقيقت استراحت و لذت بردن از استراحت و آرامش روح و روان به عنوان لذتي بهشتي براي خوبان برزخ وجود داشته باشد .
بنابر این به طور کلی شباهتهای میان زندگی دنیایی و برزخی وجود دارد، ولی در هر عالم متناسب با شرایط همان عالم زندگی صورت میگیرد.
پینوشتها:
1. علامه طباطبایی،شیعه در اسلام، ص 101، نشر دار الکتب الاسلامیه، تهران 1348ش.
2. چهل حدیث، ص 461، نشر مؤسسه آثار امام خمینی، 1378ش.
3. علامه مجلسى، بحار الأنوار، ج 6 ،ص 235 ،مؤسسة الوفاء بيروت - لبنان، 1404 ه ق .
مرکزملی پاسخگویی به سئوالات دینی