رویکرد اسلام در صلح و جهاد، رویکرد عقلی است.
برخی مغرضان، آیات جهاد در قرآن را به بهانه اینکه به زعم آنها خشن هستند، مخالف صلح و آرامش می‌دانند؛ در حالی که آیات جهاد، نه تنها تنافی با صلح و آرامش ندارند؛ بلکه مقوم آن نیز هست.
نکته اول: عقلانی بودن جهاد در اسلام؛ اسلام برخلاف سخنان مغرضان و کج اندیشان، دین صلح و آرامش است و حتی مسلمین را به نیکی کردن با کفارِ صلح طلب ترغیب می‌کند. «خدا شما را از نيكى كردن و عدالت ورزيدن با آنان كه با شما در دين نجنگيده و از سرزمينتان بيرون نرانده اند، باز نمیدارد.»[ممتحنه/8] اما باید دانست که اسلام، همانگونه که صلح و آرامش را عادلانه و عاقلانه می‌داند،، همانگونه نیز به حکم عقل، به کسی اجازه نمی دهد که صلح و آرامش مسلمین را بر هم بزنند. «وَ لْيَجِدُوا فيكُمْ غِلْظَةً[توبه/123] و بايد كفار در شما درشتى و نيرومندى و قوت و پايدارى احساس کنند.» این آیه و آیات مشابه، گر چه در ظاهر به خشونت دستور می‌دهد، اما باید دانست که خشونت به خرج دادن درباره کفاری است که در پی ضربه زدن به اسلام و مسلمین هستند. «وَ لَا يَزَالُونَ يُقَاتِلُونَكُمْ حَتىَ يَرُدُّوكُمْ عَن دِينِكُمْ إِنِ اسْتَطَاعُواْ[بقره/217] و دشمنان، پيوسته با شما مىجنگند، تا اگر بتوانند شما را از آيينتان برگردانند.»
نکته دوم: فلسفه جهاد با کافران و قدرت یابی مسلمین، برپایی معنویت است. «الَّذينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ[حج/41] (آنان كه خدا را يارى مىكنند) آنهايى هستند كه اگر در روى زمين به آنان اقتدار و تمكين دهيم نماز به پا مىدارند و زكات مىدهند و امر به معروف و نهى از منكر مىكنند.» چنانکه علامه طباطبایی می‌نویسد: «غرض از جهاد اقامه دین و اعلای کلمه الله است، بنابراین، جهاد عبادتی است که در آن قصد قربت شرط است. جهاد برای برتری جویی بر اموال و اعراض دیگران نیست، بلکه برای دفاع از حق انسانیت واجب شده است.»[1]
اسلام می‌خواهد که با فرمان جهاد با کفار محارب، مقابل فرهنگ مادی گری و ضد فطری آنها را بگیرد تا زمینه برای رشد ارزشهای انسانی و الهی هموار شود، برادری و برابری و معنویت حاکم شود، و این یعنی صلح و آرامش. زیرا که ذکر یاد و نام خدا و معنویت در جامعه، صلح و آرامش را به ارمغان می‌آورد. «أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُ الْقُلُوبُ[رعد/28] آگاه باشيد! دلها فقط به ياد خدا آرام مىگيرد.»
پی نوشت
[1]. تفسیر المیزان، طباطبائی، محمد حسین، المیزان، مؤسسه الاعلمی، ج 10، ص 63.