تأکید بر معنویت نمی‌تواند سنگ زیربنایی برای همبستگی مردم باشد.
برخی افراد مدعی شده‌اند برای مبارزه با مادی‌گرایی باید بر مشترکات معنوی تمام دین‌ها ــ أعم از الهی و بشری ــ تأکید ورزیم و معنویت گرایی را مقدم بر مذهب گرایی کنیم.
بر این اندیشه اشکالاتی وارد است که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.
الف) در این اندیشه بین دین‌های الهی و ادیان بشری تفاوتی قرار داده نشده است، که این نکته سبب اشکال بر این تفکر است، زیرا ماهیت دین‌های الهی حرکت به سوی خداوند است، به همین خاطر انسان خویشتن را در مسیر الهی فدا می‌کند، بر خلاف دین‌های بشری که حرکت انسان به سمت درخواست‌های خویش است، در حقیقت ادیان بشری تلاش دارند معنویت را در مسیر درخواست‌های مادی خویش هزینه کنند، به همین خاطر معنویت‌های بشری چیزی جز همان مادی‌گرایی نیست، و تنها تفاوتی که وجود دارد در این است که مادی‌گرایان عالم را در حد حس قرار می‌دهند و از آن بهره می‌برند، ولی ادیان بشری تلاش می‌کنند، ملکوت آسمان را با عالم حس پیوند بزنند، و آن را در مسیر خواهشهای نفسانی خویش هزینه کنند، به همین خاطر در اندیشه ادیان هندی مانند بودا هیچ مفهومی به اسم خداوند وجود ندارد.
ب) با صرف نظر از اشکال اول، ایراد دیگری نیز به این تفکر وارد است، و آن‌اینکه، پیدا کردن وجوه مشترک بین ادیان ـ أعم از الهی و بشری ــ بسیار سخت است، تا چه رسد به این‌که بتوانیم با این مشترکات به جنگ مادی‌گرایی برویم، به خاطر همین ــ نبود ویژگی‌های مشترک بین ادیان ــ برخی از دین پژوهان، تعریف دین را کار مشکلی دانسته‌اند.[1]
در نهایت باید به این نکته اشاره کنیم، که سیره پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و ائمه اطهار(علیهم‌السلام) نیز مخالف این اندیشه است، زیرا هیچ‌گاه این بزرگوران در مقابل دهریون(جاثیه/24) که منکر خداوند بودند، با مشرکین که برای خداوند شریک قرار داده بودند، دست اتحاد ندادند، به گونه‌ای که سوره کافرون، بازگو کننده این حقیقت است.
پی‌نوشت
[1]. مایکل پترسون و دیگران، عقل و اعتقاد دینی، ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، طرح نو، چاپ هفدهم، ص19.