انسان فقط نتیجه اعمال خویش را به دست می‌آورد.
یکی از سوالاتی که در مورد خلقت جهان هستی به ذهن می‌رسد این است که چرا خداوند جهان را به گونه‌ای نساخته است که همه انسان‌ها فقط از راهِ کوشش و کسب به هدف خود برسند؟ اساساً چرا بخت و تصادف و استثنا در جهان وجود دارد؟ چرا گاهی اوقات اشخاص دانا و توانا و جدی به هدف نمی‌رسند و اشخاص نادان و ناشایسته به هدف دست می‌یابند؟
برای پاسخ به این سوال لازم است به چند نکته توجه کنیم:
1. در جهان هستی بخت و تصادف وجود ندارد، بلکه این الفاظ تنها زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند که آدمی از علت به وجود آمدن حادثه‌ای آگاه نیست و آن را به شانس نسبت می‌دهد. در حقیقت نظام هستی بر اساس نظام علی و معلولی بنا شده است، که شبیه نظام اعداد ریاضی است و هیچ‌گاه نمی‌توان عدد پنج را از میان اعداد چهار و شش برداشت و در جایی دیگر قرار داد.[ر.ک.سرچشمه انديشه، ج3، ص 177ـ178]
2. اگر مقصود سوال کننده این باشد که برخی افراد از راه‌های مانند پارتی بازی و رانت و... به اهداف خویش می‌رسد، در حالی که برخی دیگر از افراد از طریق معمول به این اهداف دست پیدا نمی‌کنند، در پاسخ می‌گوییم: راه‌های رسیدن به اهداف دنیایی دو گونه است برخی حلال هستند و برخی حرام که از سوی خداوند ممنوع شده است، از این‌رو شاید شخصی بتواند از راه حرام به مقصد دنیایی خویش برسد، ولی با نگاه به آخرت متوجه این حقیقت می‌شویم که چنین عملی هرگز به سود و منفعت وی نبوده است و در قیامت سبب عذاب وی خواهد شد.
3. رزق و روزی به دست خداوند متعال است و او نیز بر اساس مصلحتی که می‌بیند، روزی برخی را زیاد و روزی برخی را کم قرار می‌دهد، لذا ممکن است انسان با تلاش زیاد هم به آن روزی‌ای که مد نظر خودش است نرسد، چون به صلاح او نیست و خداوند متعال اراده نمی‌کند. پس باید تلاش کرد ولی اصراری بر حاصل شدن نتیجه نداشته باشیم، اگر نتیجه حاصل شد، خوب است و اگر هم حاصل نشد، راضی باشیم به رضای الهی.
در پایان لازم است، به این نکته اشاره کنیم که هدف و نتیجه هر عملی تنها محدود به دنیا نیست، بلکه اهداف و نتیجه هر عملی در آخرت مشخص می‌شود، به همین خاطر اگر فردی تنها عالم ماده را مد نظر قرار دهد، گمان می‌کند که خیلی از تلاش‌هایش به نتیجه نرسیده است، حال آن‌که زمان یک عمل با هدف نهایی خویش ــ که در قیامت مشخص می‌شودــ دیده شود، آن‌چنان که خداوند متعال در آیات متعددی به این حقیقت اشاره می‌کند.[مدثر/38/ اسراء/7] به عبارت دیگر هر شخصی در قیامت به خوبی رابطه اعمال خویش را با نتیجه آن می‌بیند، و متوجه می‌شود که خداوند متعال بهترین شرائط را برای پشرفت وی قرار داده بود.
________________________________________
پی‌نوشت
آیت الله جوادی آملی، سرچشمه انديشه، اسراء، 1386ش.