دعا کردن نقش بسیار مهمی در حل مشکلات ما دارد، ولی این هرگز به معنای نفی تلاش و اراده انسان در راه تحقق خواسته هایش نیست؛ بلکه دعا، تلاش و اندیشه مکمل هم در رساندن انسان به هدف هستند.
امروزه برخی می‌گویند: با وجود تلاش و کوشش خود شخص، باز اسلام انسان را به دعا کردن فرامی خواند، آیا بهتر نیست انسان به جای دعا کردن با پشتکار، کاری که فکر می‌کند درست است را انجام دهد؟ این افراد می‌خواهند نقش دعا و توسل در زندگی را نادیده گرفته و همه چیز را به تلاش و کوشش خود انسان گره بزنند.
برای پاسخ، بهتر است با مثالی شروع کنیم فرض کنید، فرض کنید شما می‌خواهید از منزل سر کار آمده و مشغول فعالیت شوید، تصمیم خود را گرفته و حرکت می‌کنید، اما در بین راه تصادف کرده و راهی بیمارستان می‌شوید و یک ماه در بیمارستان بستری بوده و شغل خود را از دست می‌دهید، این یعنی وجود مانع در مسیر رشد و تعالی انسان در دنیا، یعنی هر چند او خود تصمیم گرفته و حرکت کرده، اما به هدف خود نرسیده است، چون مانع به وجود آمد. و یا اینکه مثلا کار آفرینی با پیشتکار، فکر و اندیشه سعی می‌کند کارخانه‌ای را تاسیس کند، هرچند که با فکر و تلاش تمام مقتضیات بهره برداری از آن کار خانه را می‌تواند مهیا کند، اما ممکن است موانعی در سر راه این بهره برداری پیش آید که خارج از حیطه اختیار اوست، مثلا اتفاقاتی مثل آتش سوزی یا نبود بازار برای تولیدات یا تحریم مواد اولیه و صدها مانع دیگر؛ در اینجا شایسته است که کار آفرین با بکارگیری دعا از خداوند قادر متعال بخواهد تا موانع را از سر راه برداشته تا کار و تلاش وی به سرانجام مطلوب برسد؛ لذا دین اسلام، مسلمانان را به بکار گیری تمامی امور ظاهری سفارش کرده است، اما در عین حال او را به دعا نیز دعوت کرده؛ لذا جمع بین امور مادی و معنوی شده است.
البته دعا به تنهایی هم کافی نیست، بلکه انسان باید تلاش و کوشش خود را انجام دهد؛ بعد از حرکت و تلاش و زحمت، دعا نیز لازم و ضروری است؛ زیرا در دعا از خداوند که مسبّب الاسباب است می‌خواهیم که دیگر امور را که در اختیار ما نیست؛ در راه تحقق این خواسته، برای ما فراهم کند. اتفاقا در روایات ما بین عمل و اراده انسان با دعا کردن به خوبی جمع شده است. از طرفی به ما دستور داده شده است که برای تحقق خواسته هایمان دعا کنیم و از طرفی باید برای تحقق آن تلاش کنیم.
امام صادق(علیه‌السلام) مىفرمایند: «خداوند کارى را بدون استفاده از اسباب انجام نمی‌دهد.»[1] در برخی روایات نیز گفته شده شخصی که در راه کسب و کار، تلاشی نمی‌کند و از خداوند رزق و روزی می‌خواهد دعایش مستجاب نمی‌شود.[2]
در نتیجه: دعا کردن نقش بسیار مهمی در حل مشکلات ما دارد، ولی این مطلب، هرگز به معنای نفی تلاش و اراده انسان در راه تحقق خواسته هایش نیست؛ بلکه دعا و تلاش و اندیشه مکمل هم در رساندن انسان به هدف هستند.
__________________________________
پی‌نوشت
[1] کافى، شیخ کلینی، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1407ق، ج 1، ص 183.
[2] همان ، ج5، ص 77.