کشف قوانین نیوتن سال‌ها قبل توسط مسلمانان

تمدن اسلامی روزی پرچمدار حرکت علمی جهان بوده است، به گونه‌ای که تمدن غرب وامدار تمدن اسلامی است، ولی متأسفانه این حقیقت همیشه از چشم جهانیان پوشیده مانده است، و حتی می‌توان ادعا کرد که در برخی از موارد، غرب به دروغ، دستاوردهای تمدن اسلامی را به اسم خویش ثبت کرده است، که در ادامه به یکی از آنها اشاره می‌کنیم.

تمدن غرب مدعی است که نیوتن سه قانون مهم در زمینه نیرو کشف کرده است که کاربردهای گسترده‌ای در فناوری و غالب رشته‌های مهندسی مانند صنعت، امور ساختمانی، دریانوردی، فضانوردی و ... دارد، در حالی که حدأقل دو مورد از این قوانین سال‌ها قبل در کتاب‌های دانشمندان مسلمان بیان شده است که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم.

قانون اول[قانون اینرسی]: جسم در حال سکون یا حرکت در خط مستقیم می باشد و تا نیرویی به آن وارد نشود حالتش تغییر نمی کند.

این قانون در کتاب‌های متعدد از مسلمانان بیان شده است که به تعدادی از آنها اشاره می‌کنیم.

ابن سینا در کتاب «الاشارات و التبنیهات» خود می‌گوید: «همانگونه که می دانید هر جسم در طبع و حالت خاصی می باشد و از این حالت خارج نمی شود مگر اینکه یک عامل خارجی برروی آن تأثیر بگذارد».[1]

و یا در قسمتی دیگر از همین کتاب می‌خوانیم: «اگر نیروی بر جسمی وارد شود که موجب حرکت آن نشود مقدار نیرو چه کوچک باشد و چه زیاد تفاوتی ندارد چون که تغییری(کار) ایجاد نشده است».[2]

و این مطلب را می‌توان در دیگر آثار مسلمانان مانند: مباحث المشرقیه[3]، رسائل اخوان الصفا[4] دید.

قانون دوم: سرعت هر جسمی در هنگام حرکتش با آن قدرتی که روی آن مؤثر است متناسب است.

این قانون نیز در کتاب اندیشمندان مسلمان وجود دارد، مانند کتاب مباحث المشرقیه فخر رازی، که می‌نویسد: «اختلاف حرکت در دو جسم به دلیل خود شی نیست بلکه به علت مقدار نیروی است که بر آنها وارد می شود مقدار انرژی جسم بزرگ در حال حرکت نسبت به جسم کوچکتر بیشتر است به دلیل اینکه جسم کوچک در جسم برزگ هم وجود دارد و آنچه در کوچکتر وجود دارد به مقدار بیشتر در جسم بزرگتر وجود دارد»[5]

قانون سوم[قانون کنش و واکنش]: هر عملی عکسی العملی به دنبال دارد که مخالف آن و مساوی آن است.

برخی از افراد مدعی هستند که این قانون نیز در آثار افرادی مانند ابن برکات هبةالله بغدادی[6] و فخر رازی[7] نیز وجود دارد، ولی از آن رو که صراحت آن برای ما آشکار نشد از نقل آن خود داری می‌کنیم.

____________________________________________
پی‌نوشت
[1]. «إنك لتعلم أن الجسم إذا خلي و طباعه و لم يعرض له من خارج تأثير غريب لم يكن له بد من موضع معين و شكل معين فإذن في طباعه مبدأ استيجاب ذلك‏» ر.ک. الاشارات و التنبيهات‏، شيخ الرئيس ابن سينا، نشر البلاغة، 1375 ه ش‏، ص70.
[2]. «إذا كان شي‏ء ما يحرك جسما و لا ممانعة في ذلك الجسم كان قبول الأكبر للتحريك مثل قبول الأصغر لا يكون أحدهما أعصى و الآخر أطوع، حيث لا معاوقة أصلا».ر.ک. همان،ص117.
[3]. «فاذا الجسمان لو اختلفا في قبول الحركة لم يكن ذلك الاختلاف بسبب المتحرك بل بسبب اختلاف حال القوة المحركة فان القوة في الجسم الاكبر اكثر مما في الاصغر الذي هو جزؤه لان ما في الاصغر فهو في الاكبر موجود مع زيادة» ر.ک.  المباحث المشرقية فى علم الالهيات و الطبيعيات‏، فخر الدين الرازى‏، انتشارات بيدار، 1411 ه ق‏، ج1،ص502.
[4]. «الأجسام الكلّيات، كلّ واحد له موضع مخصوص، و يكون واقفا فيه لا يخرج إلّا بقسر قاسر» ر.ک. رسائل اخوان الصفاء و خلان الوفاء، اخوان الصفا، الدار الاسلامية، 1412 ه ق‏، ج2، ص400.
[5]. المباحث المشرقية فى علم الالهيات و الطبيعيات، ج‏1، ص502.
[6]. المعتبر فی الحکمه، ابن برکات هبةالله بغدادی، دانشگاه اصفهان، 1373ش،ج2، ص100.
[7]. المباحث المشرقية فى علم الالهيات و الطبيعيات، ج‏1، ص285.