ترس از خداوند=آری؛ ترس از شیطان=خیر

یکی از القائات شبهه افکنان این است که چرا خداوند در سوره آل عمران، آیه175 می فرماید: ازشیطان نترسید ولی از من بترسید. «إِنَّما ذلِكُمُ الشَّيْطانُ يُخَوِّفُ أَوْلِياءَهُ فَلا تَخافُوهُمْ وَ خافُونِ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنين‏ (در حقيقت اين شيطان است كه دوستانش را مى‏ ترساند؛ پس اگر مؤمن هستيد از آنان نترسيد و از من بترسيد)»چرا باید از خدا ترسید و حال آنکه خداوند خودش را رحیم ومهربان معرفی می کند؛ در برابر چرا از شیطانی که دشمن انسان است به تعبیر قرآن «إِنَّ الشَّيْطانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا؛ (بى‏ ترديد شيطان، دشمن شماست، پس او را دشمن خود بگيريد)[فاطر/6]» نباید ترسید؟

خوف در لغت به معنای ترس است.[1] برخی نیز آن را به معنی توقّع مکروهی از روی علامت مظنون یا معلوم می دانند در برابر رجاء و طمع[2].

امّا ترس از خداوند نشأت گرفته از دو چیز است:

1). گاهی ترس انسان از خداوند به خاطر وظایفی است که انسان باید آنها را انجام بدهد ولی در قبال آنها کوتاهی کرده است و از آنجا که عمل هیچ کسی بدون عکس العمل(پاداش و مجازات) نخواهد بود و خداوند متعال که حاکم و قاضی در روز آخرت است با عدل خود با بندگان برخورد می کند تا هیچ کسی مورد ظلم واقع نشود، لذا از این عدل و چنین حاکم عادلی باید ترسید؛ کما اینکه انسان با دیدن قاضی عادل نیز از عمل خود می ترسد؛ و این همان است که در دعاها نیز به آن اشاره شده است: وَ كَرُمْتَ أَنْ يُخَافَ مِنْكَ إِلَّا الْعَدْل‏[3]و كريم‏تر از آن هستى كه جز به سبب دادگرى، از تو بيمناك شوند.»

2). گاهی نیز ترس از خداوند متعال به خاطر عظمت و ابّهت خداوند است. مثل اینکه کسی بخواهد به دیدار شخص بزرگی برود و به محض دیدار آن شخص بزرگ آن قدر عظمت و ابّهت او بر دل این شخص اثر می گذارد که ممکن است  دچار لکنت بشود یا حرف خود را فراموش کند. این نوع ترس بر اثر قرب و رسیدن به مقام عظمت و درک این عظمت است که قرآن کریم آن را مخصوص عالمان واقعی می داند: «إِنَّما يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماء(از بندگان خدا فقط دانشمندان از او مى‏ ترسند.)»[فاطر/26][4]

امّا از شیطان نباید ترسید زیرا شیطان با وعده های دروغ و شایعه، دوستان و هم فکران خود را گمراه می کند تا دیگران را از راه راست بدرآورند و چون شیطان سلطه ای بر دیگران ندارد و نمی تواند کسی را مجبور به انجام یا ترک کاری کند و قدرت بر کسی ندارد لذا نباید از او ترسید.

درباره آیه مذکور(آیه/175آل عمران) باید عرض کنیم چون خطاب آیه به مومنین است و مومنین فقط از خدا می ترسند لذا این آیه گویا تذکّری هست به مومنین که مبادا از وسوسه های شیطان و هم فکران او بترسید و اگر می خواهید از چیزی بترسید سزاوار است که فقط از خدا بترسید. و این که خداوند فرمود شیطان دشمن شماست «إِنَّ الشَّيْطانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا»[فاطر/6]، به معنی این نیست که از او بترسیم(گر چه انسان از دشمن می ترسد)، زیرا او هیچ سلطه ای بر انسان های مومن ندارد: «إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَى الَّذينَ آمَنُوا وَ عَلى‏ رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ/يقيناً او بر كسانى كه ايمان آورده‏ اند وهمواره بر پروردگارشان توكل مى‏ كنند، تسلّطى ندارد»[نحل/99]و چون او تسلّطی ندارد بر بندگان لذا ترس از او هم صحیح نیست،علاوه بر این، همان طور که در تعریف «خوف» بیان شد؛ ما علم داریم که شیطان نمی تواند به انسان ها ضرری برساند لذا ترس از او معنایی ندارد.

پی نوشت:
[1]قاموس قرآن‏-قرشى بنايى، على اكبر-دار الكتب الاسلامية-تهران‏-1412 ق‏، ج2، ص 313.
[2]به نقل از قاموس، همان.
[3]الصحيفة السجادية- على بن الحسين، امام چهارم عليه السلام‏-،94 يا 95 ق‏-دفتر نشر الهادى‏،قم‏،1376 ش‏-ص168.
[4]تفسیر نمونه-آیت الله مکارم شیرازی-دار الكتب الإسلامية، تهران‏-ج7،ص88-87.