نقش انسان در گمراهی خود

شبهه: برخی شبهه افکنان این چنین بیان داشته اند: طبق گفته قرآن در آیه 33 رعد، خدا انسان را گمراه می کند. پس باید مسلمانان بدانند که اگر ما شبهه ایجاد می کنیم، تقصیر ما نیست؛ بلکه خدا ما را گمراه کرده است؟
پاسخ: خداوند در آیه 33 رعد می فرماید: «آيا كسى كه بالاى سر همه ايستاده(و حافظ و نگهبان و مراقب همه است،) و اعمال همه را مى‌‏بيند(همچون كسى است كه هيچ يك از اين صفات را ندارد)؟ آنان براى خدا همتايانى قرار دادند؛ بگو: «آنها را نام ببريد! آيا چيزى را به او خبر مى‌‏دهيد كه از وجود آن در روى زمين بى‏ خبر است، يا سخنان ظاهرى(و تو خالى) مى‏‌گوييد؟»(شريكى براى خدا وجود ندارد؛) بلكه در نظر كافران، دروغ هايشان زينت داده شده(و بر اثر ناپاكى درون، چنين مى‌‏پندارند كه واقعيتى دارد؛) و آنها از راه(خدا) بازداشته شده ‏اند؛ و هر كس را خدا گمراه كند، راهنمايى براى او وجود نخواهد داشت.» اینک برای پاسخ به این شبهه به دو نکته اشاره خواهیم کرد.

نکته اول: شبهه کننده فقط قسمت پایانی آیه را مد نظر قرار داده است؛ در حالی که آیه بعد از هشدار عقلی به بت پرستان در مورد نپرستیدن بت ها می فرماید که: و هر كس را خدا گمراه كند، راهنمايى براى او وجود نخواهد داشت. شبهه کننده متوجه نیست که؛ اين ضلالت به معنى اجبار نيست، بلكه اضلال الهى به معنى عكس العمل كارهاى نادرست و غلط خود انسان است كه او را به گمراهي ها مى‌‏كشاند، و از آنجا كه اين خاصيت را خدا در اين گونه اعمال قرار داده، به خدا نسبت داده مى‌‏شود.»[1]

نکته دوم: در آیات متعددی از قرآن بر نقش انسان بر گمراهی خود تاکید شده است. «و آنچه را انجام داده‏ اند، حاضر مى‌‏يابند؛ و پروردگارت به هيچ كس ستم نمى‏‌كند.»(کهف/49) و  در آیات دیگری از زبان گناهکاران می فرماید: «اى واى بر من، كاش فلان(شخص گمراه) را دوست خود انتخاب نكرده بودم.* او مرا از يادآورى (حق) گمراه ساخت بعد از آنكه (ياد حق) به سراغ من آمده بود.»(کهف/28 و 29) بنابراین این آیه و آیات بسیار دیگر(بقره/165 و167) بر نقش افراد بر گمراهی خود دلالت دارد.

پی نوشت
[1]. تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ناصر، دارالکتب الاسلامیه، 1374ش، ج10، ص229.