پیامبر رحمت(صلی‌الله‌علیه‌وآله) با اقدامات فرهنگی و نیز استفاده از برخی مشوق‌های معنوی، عاطفی و مادی زمینه اسلام آوردن داوطلبانه مردم بسیاری از مناطق را فراهم آورد.
در فضای مجازی با توجه به گسترش سریع اسلام شبهه شده که آیا پیامبر اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) برای این گسترش حکومت راهی غیر ازجنگیدن داشته است؟
پاسخ اجمالی: بدون شک عامل اصلی گسترش اسلام در جزیره العرب اقدامات فرهنگی و نیز استفاده از برخی مشوق‌های معنوی، عاطفی و مادی بود؛ حضرت از ظرفیت ایام حج استفاده می‌کرد و با افرادی که به مکه می‌آمدند، ملاقات کرده و آنها را به سمت اسلام دعوت می‌نمود. بسته شدن پیمان عقبه اولی و ثانیه نمونه‌ای از این نوع می‌توان اشاره کرد. همچنین از هر فرصتی برای دعوت و ارتباط با مردم دیگر مناطق استفاده می‌کردند و برای تبلیغ دین، خود سفری به مناطقی، مانند طائف داشتند و برای تبلیغ دین اسلام، افرادی را به مناطق مختلف می‌فرستاد؛ براى به دست آوردن دل‌ها اموالى را به افراد غیر مسلمان نیز می‌بخشید تا به اسلام علاقه‌مند شوند؛ و ...
پاسخ تفصیلی: اگر چه برخی از مناطق سرزمین حجاز با جنگ فتح شد و تحت حکومت اسلامی قرار گرفت، اما عامل اصلی رشد سریع اسلام بدون شک پیام ها و مطالب عالی اسلام بود که مورد توجه مردم قرار گرفت و باعث پذیرفتن روح اسلام در بین مردم عادی بود. شعارهای این دین مبین چنان عالی و مطابق با فطرت و عقل بود که جز کسانیکه منافع مادی‌شان در خطر بود، همگان آنها را به راحتی می‌پذیرفتند، شعار برابری همه انسان‌ها با هم، رعایت حقوق بردگان، رعایت اخلاق، رعایت حقوق همسایه، زنده به گور نکردن دختران و... مطالبی نبود که فطرت آدمی از آنها متنفر باشد، این شعارها در آن زمان که مردم جز جنگ و خون‌ریزی و غلبه بر دیگران چیزی ندیده بودند، بسیار دل‌چسب و خوشایند بود و باعث شده مردم آن زمان به راحتی اسلام را پذیرفته و با جان و دل همراهی کنند.
بر این اساس، پیامبر رحمت للعالمین(صلی‌الله‌علیه‌وآله) همانگونه که قرآن کریم تاکید دارد «وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمين [انبیاء/ 107] ما تو را جز براى رحمت جهانيان نفرستاديم» عموما با اقدامات فرهنگی و نیز استفاده از برخی مشوّق‌های معنوی، عاطفی و مادی، زمینه اسلام آوردن داوطلبانه مردم بسیاری از مناطق را ایجاد فرمودند از جمله:
1. دعوت مردم در ایام حج: پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) از ظرفیت ایام حج استفاده می‌کرد و با افرادی که به مکه می‌آمدند، ملاقات کرده و آنها را به سمت اسلام دعوت می‌نمود. در این دعوت افرادی مسلمان شده و در سرزمین‌های خود پراکنده شدند. بسته شدن پیمان عقبه اولی و ثانیه نمونه‌ای از این نوع اقدامات بود. این‌گونه بود که مدینه از مهم‌ترین شهرهای آن سرزمین - که بعدها پایتخت حکومت اسلامی شد - بدون خون‌ریزی و خشونت در اختیار مسلمانان قرار گرفت.[1]
2. ارتباط قبائل مختلف با پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در مدینه: پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) از هر فرصتی برای دعوت و ارتباط با مردم دیگر مناطق استفاده می‌کردند؛ مخصوصاً سال نهم هجرت که بعدها به «سنة الوفود» (سال آمدن هیأت‌های نمایندگی قبائل به شهر مدینه) نامیده شد[2] که در این سال، درصد بالایی از مردم جزیرة العرب بدون هیچ جنگ و خون‌ریزی داوطلبانه به اسلام گرویدند.[3]
3. سفر پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) به مناطق مختلف: پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) برای تبلیغ دین، خود سفری به مناطقی، مانند طائف داشتند. ایمان آوردن افرادی مثل عداس و نرم‌شدن دل افرادی مثل عتبه بن ربیعه و شیبه بن ربیعه را می‌توان نتیجه این سفرآن‌حضرت(صلی‌الله‌علیه‌وآله) دانست.[4]
4. اعزام مبلغ: پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) برای تبلیغ دین اسلام، افرادی را به مناطق مختلف می‌فرستاد که به حضور امام علی(علیه‌السلام) در یمن و مصعب بن عمیر در مدین می‌توان اشاره کرد.[5]
5. بخشش اموال: پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) براى به دست آوردن دل‌ها اموالى را به افراد غیر مسلمان نیز می‌بخشید تا به اسلام علاقه‌مند شوند. تقسیم غنائم حنین روشن‌ترین دلیل بر این مطلب است. پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در تقسیم غنائم جنگ «حنین» برای گسترش اسلام، به افرادی؛ مانند ابوسفیان بن حرب، نضیر بن حارث، حکیم بن حزام و صفوان بن أمیه عنایت بیشتری داشتند.[6]
6. جذب مؤلفة قلوبهم: جذب افراد به حکم «مؤلفة قلوبهم» در گسترش آیین یکتاپرستى قابل انکار نیست؛ امام باقر(علیه‌السلام) فرمود: «"الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ"، مردمى بودند که خدا را یگانه می‌دانستند و از پرستش بت‌ها برداشته بودند، ولى معرفت به دین اسلام در دل آنها وارد نشده بود که بدانند محمد رسول خدا است و رسول خدا این شیوه را داشت که با آنها الفت می‌گرفت و آنها را به خود نزدیک می‌کرد و [با نشان دادن براهین و معجزات، دین اسلام و رسالت خود را] به آنها می‌فهماند تا بفهمند و [احکام و دستورات دین را] به آنها یاد می‌داد».[7]
6. ورود داوطلبانه قبائل به دین اسلام: در اثر این عوامل معنوی، عاطفی و مادی و نیز به دلیل این‌که در سرزمین‌های جزیرة العرب، دولت مستقری وجود نداشت و قدرت‌های قبایلی، تلاش می‌کردند با وابسته شدن به قدرتی بزرگ‌تر، موقعیت خود را زنده نگه داشته باشند، بسیاری از قبایل و سرزمین‌های آنها به صورت داوطلبانه به دین اسلام می‌پیوستند.[8]
در نتیجه: پیامبر رحمت(صلی‌الله‌علیه‌وآله) عموما با اقدامات فرهنگی و نیز استفاده از برخی مشوق‌های معنوی، عاطفی و مادی زمینه اسلام آوردن داوطلبانه مردم بسیاری از مناطق را ایجاد کرد.
_____________________________________
پی نوشت
[1]. بلاذرى، أحمد بن یحیى، انساب الأشراف، ج 1، ص 238، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق.
[2]. جزرى، على بن محمد، أسد الغابة فى معرفة الصحابة، ج 1، ص 30، بیروت، دار الفکر، 1409ق.
[3]. یعقوبی، احمد بن أبی یعقوب، تاریخ الیعقوبی، ج 2، ص 79، دار صادر، بیروت، چاپ اول، بی‌تا.
[4]. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، ج 2، ص 345 – 346، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق.
[5]. أسد الغابة، همان ج 4، ص 405.
[6]. مقریزى، أحمد بن على، إمتاع الأسماع بما للنبى من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، ج 2، ص 28 – 29، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1420ق.
[7]. کلینى، محمد بن یعقوب، کافی، ج 2، ص 410 – 411، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[8]. تاریخ الأمم و الملوک، همان، ج 2، ص 345.