شراب به تدریج در دین مبین اسلام حرام شد.
پیامبر اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) زمانی که به پیامبری مبعوث شد، تلاش کرد که با سنت‌های غلط جامعه مبارزه کنند و جامعه را به سوی کمال سوق دهد، در این میان برخی از این سنت‌ها ریشه‌های عمیقی در میان عرب جاهلی داشت، به گونه‌ای که اگر اسلام می‌خواست بدون رعایت اصول روانی و اجتماعی با آن به مبارزه برخیزد، ممکن نبود، به همین خاطر به تدریج و گام به گام با آن مبارزه کرد.
یکی از کارهای اشتباهی که در میان اعراب رواج داشت، نوشیدن شراب بود، به گونه که عرب جاهلی را به سه چیز می‌شناختند: شعر، شراب و جنگ و زمانی که خداوند متعال آن را بر مسلمانان حرام کرد، برخی از ایشان فرمودند که هیچ حکمی برای ما سنگین‌تر از ترک شراب نبود.[1] در ادامه تلاش می‌کنیم مراحل تحریم شراب را از نظر بگذرانیم.
مرحله اول:
خداوند متعال در مرحله اول تلاش می‌کند زشتی شراب را به مسلمانان گوش‌زد کند، به همین خاطر در برخی از سوره‌های مکی، مسکرات را در کنار روزی پاکیزه قرار می‌دهد تا به ایشان بفهماند که مسکرات، جزء روزی‌های پاک و پاکیزه نیست، از این‌رو می‌فرماید: «و مِن ثَمَرتِ النَّخیلِ والاَعنـبِ تَتَّخِذونَ مِنهُ سَکرًا و رِزقـًا حَسَنـًا [نحل/67] از میوه‌های درخت خرما و انگور، مسکرات و روزی‌های پاکیزه و نیکو فراهم می‌کنید.»
مرحله دوم:
در مرحله بعد زمانی که برخی از صحابه در مورد شراب از رسول گرامی اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) سوال می‌کنند[2]، آیه نازل می‌شود: «یسئـلونَک عَنِ الخَمرِ والمَیسِرِ قُل فیهِما اِثمٌ کبیرٌ ومَنـفِعُ لِلنّاسِ واِثمُهُما اَکبَرُ مِن نَفعِهِما [بقره/219] در باره شراب و قمار از تو سؤال مىكنند، بگو: «در آن‌ها گناه و زيان بزرگى است؛ و منافعى (از نظر مادى) براى مردم در بردارد؛ (ولى) گناه آن‌ها از نفع‌شان بيشتر است.» در این آیه خداوند متعال، منفعت اندک مشروبات را انکار نمی‌کند، ولی به ایشان گوش‌زد می‌کند که این منفعت اندک در مقابل آثار زیان‌بارش چیزی نیست. در حقیقت خداوند متعال از مخاطبان خویش می‌خواهد، عقل‌شان را قاضی کرده و نیک بیاندیشند که آیا منفعت اندک را بر زیان بسیار ترجیح می‌دهند یا خیر؟
مرحله سوم:
در گام بعدی خداوند متعال محدودیت‌هایی برای مسلمانان قرار می‌دهد تا زمینه را برای حکم نهایی آماده کند، از این‌رو خطاب به ایشان می‌فرماید: «یـاَیهَا الَّذینَ ءامَنوا لا تَقرَبوا الصَّلوهَ واَنتُم سُکـری حَتّی تَعلَموا ما تَقولونَ [نساء/43]ای کسانی که ایمان آورده‌اید، در حال مستی به نماز نزدیک نشوید تا بدانید چه می‌گویید.» نهی از خواندن نماز در حالت مستی، باعث شد که عملاً کسی نتواند به شراب‌خواری روی آورد؛ زیرا اوقات پنج‌گانه نماز بسیار نزدیک به هم بود و اگر کسی صبح یا عصر شراب می‌خورد، آثار آن تا موقع نماز باقی می‌ماند و این مطلب باعث شد که زمینه همیشگی برای نهی کامل از خوردن شراب فراهم شود.
مرحله چهارم:
پس از مدتی و در مرحله چهارم، خداوند به طور مطلق و همیشگی خوردن شراب را ممنوع کرد و خطاب به مسلمانان فرمود: «یـاَیهَا الَّذینَ ءامَنوا اِنَّمَا الخَمرُ والمَیسِرُ والاَنصابُ والاَزلـمُ رِجسٌ مِن عَمَلِ الشَّیطـنِ فَاجتَنِبوهُ لَعَلَّکم تُفلِحون * اِنَّما یریدُ الشَّیطـنُ اَن یوقِعَ بَینَکمُ العَدوهَ والبَغضاءَ فِی الخَمرِ والمَیسِرِ ویصُدَّکم عَن ذِکرِ اللّهِ وعَنِ الصَّلوهِ فَهَل اَنتُم مُنتَهون [مائده/90 و91] ای کسانی که ایمان آورده‌اید! شراب و قمار و بت‌ها و ازلام (نوعی چوب‌های بخت آزمایی) پلید و از عمل شیطان هستند. از آن‌ها دوری کنید تا رستگار شوید. شیطان می‌خواهد به وسیله شراب و قمار، در میان شما عداوت و کینه ایجاد کند و شما را از یاد خدا و از نماز باز دارد؛ آیا - با این همه زیان و فساد- خودداری خواهید کرد؟» این آیه به معنای تحریم کامل شراب بود، لذا از زمان نزول این آیه، دیگر شراب حرام شد و از سطح جامعه مسلیمن جمع شد.
___________________________
پی‌نوشت
[1]. تفسیر المنار، محمد رشيد رضا، دار المعرفة، لبنان، 1414 ه. ق، ج ۷، ص ۵۱.
[2]. تفسير نمونه، آیت الله مکارم شیرازی، دار الكتب الإسلامية، 1371 ه. ش، ج2، ص116.
زمانی که پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) به پیامبری مبعوث شد، عرب جاهلی به شراب علاقه زیادی داشت، از این‌رو خداوند متعال به صورت تدریجی شراب را حرام کرد، در مرحله اول، شراب را از غذاهای پاک جدا کرد؛ در مرحله بعد منافع شراب را کم شمرد؛ در مرحله سوم برای شراب‌خوران محدودیت قرار داد و در نهایت با نزول آیه 90 سوره مائده، شراب را برای همیشه حرام کرد.