روایات که در مورد شهادت امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) بیان شده است، نمی‌تواند شهادت آن حضرت را اثبات کند.
یکی از سوالاتی که در بحث مهدویت مطرح می‌شود این موضوع است که سرانجام زندگی امام عصر(روحی و ارواحنا له الفدا) چه خواهد شد. آیا این امام بزرگوار به شهادت می‌رسد یا این‌که به مرگ طبیعی از دنیا می‌رود؟ در این زمینه دو دیدگاه بین علماس شیعه وجود دارد؛ برخی مدعی هستند که آن حضرت به شهادت می‌رسد و برخی دیگر، مرگ آن حضرت را به صورت طبیعی می‌دانند. در ادامه تلاش می‌کنیم، دیدگاه گروه اول را مورد بررسی قرار دهیم.
افرادی که سرانجام حیات امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) را شهادت می‌دانند، برای ادعای خویش به دو گروه از روایات استدلال کرده‌اند. گروه اول روایات عامی است که پایان زندگی تمام ائمه معصومین(علیهم‌السلام) را شهادت می‌دانند، گروه دوم، روایت خاصی است که صریحاً مرگ آن حضرت را شهادت بیان می‌کند:
الف) روایات عام
اولین روایت مورد استناد این گروه، حدیثی است از امام حسن(علیه‌السلام) که می‌فرمایند: «مَا مِنَّا إِلَّا مَقْتُولٌ أَوْ مَسْمُومٌ: هیچ‌یک از ما -امامان- نیست، جز آن‌که کشته یا مسموم شود.» در بررسی این روایت، لازم است به این نکات توجه کنیم که این حدیث برای اولین بار در کتاب كفاية الأثر مرحوم «خزاز قمی» از علمای قرن چهارم نقل شده است.[1] و قبل از آن در هیچ کتاب روایی نیامده است، و از سوی دیگر، در سند این روایت افرادی وجود دارند که در کتب رجالی توثیقی برای آن‌ها ذکر نشده است مانند: «مُحَمَّدُ بْنُ زَكَرِيَّا الْغَلَانِی» و یا «عُتْبَةُ بْنُ الضَّحَّاك»[2] به همین خاطر سند این روایت معتبر نیست.
دومین روایتی که معمولاً مورد توجه قرار می‌گیرد، سخنی است که از امام رضا(علیه‌السلام) نقل شده است که فرموده‌اند: «واللَّهِ مَا مِنَّا إِلَّا مَقْتُولٌ شَهِيد: به خدا سوگند! نیست از ما مگر کشته شده به شهادت رسیده» این روایت را فقط شیخ صدوق(رحمه‌الله‌علیه) در کتب روایی خویش نقل کرده است.[3] و از جهت سندی معتبر است، و فقط تنها مشکلی که در این‌جا وجود دارد، این نکته است که برخی در متن این حدیث اشکال کرده‌اند و مدعی هستند این جمله مربوط به امامان قبل از امام رضا(علیه‌السلام) است، نه این‌که دوازده امام(علیه‌السلام) را شامل شود.[4]
و آن‌چه این برداشت را تأیید می‌کند، سخنی است از شیخ مفید(رحمه‌الله‌علیه) که می‌فرماید: «پس آن‌چه شيخ صدوق گفته كه پيامبر و ائمه(عليهم السّلام ) با سم و كشته شدن از دنيا رفته‌اند، برخى ثابت شده و برخى ثابت نشده، آن‌چه مورد قطع است اينكه امير مؤمنان، امام حسن و امام حسين(عليهم السّلام) با كشته شدن از دنيا رفته‌اند. و هيچيك به مرگ طبيعى از دنيا نرفتند. و از كسانى كه پس از ايشان با سم از دنيا رفت امام موسى بن جعفر(عليهماالسّلام) بود. و كشته شدن امام رضا عليه السّلام نيز خالى از قوّت نيست. اگرچه در آن ترديد است. بنابراين دليل روشنى در دست نيست كه حكم كنيم بقيه ائمه(عليهم السّلام) مسموم، ترور و يا كشته شده باشند. آن‌چه دراينباره گفته شده احتمالاتى بيش نيست و هيچيك يقينآور نيست».[5]
اما اگر شخصی این ادعای شیخ مفید را نپذیر و با شیخ صدوق همراه شود، این روایت، می‌تواند سندی باشد بر شهادت امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، همان‌گونه که علامه مجلسی(رحمه‌الله‌علیه) سخن شیخ مفید را نمی‌پذیرد.[6]
ب) روایات خاص
در مورد شهادت امام عصر(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) نقل شده: «پس چون هفتاد سال گذشت، مرگ حضرت حجت(علیه السلام) فرا خواهد رسید؛ پس او را زنی از بنی‌تمیم که نامش سعیده است و دارای ریشی همچون مردان است، با انداختن سنگی (برخی نقل‌ها سنگی که برای آردکردن گندم استفاده می‌شود) از بام بر آن حضرت، به شهادت می‌رساند؛ در حالی که آن حضرت، از راه عبور می‌کند. چون از دنیا رفت، امام حسین(علیه‌السلام) امور مربوط به وی را انجام خواهد داد» این سخن برای اولین بار در کتاب إلزام الناصب در قرن چهاردهم نقل شده است[7] و دارای اشکالات متعددی است از جمله این‌که، هیچ سندی برای آن نقل نشده است، و حتی گوینده آن نیز مشخص نیست، یعنی معلوم نیست این سخن از معصوم است یا نه!؟ و از همه مهم‌تر این‌که در هیچ‌کدام از کتاب‌های قبل، روایتی به این مضمون نیز نقل نشده است، چه برسد به اصل روایت. به همین خاطر نمی‌توان به این سخن اعتماد کرد.
پس با توجه به سخنانی که گفته شد، ادعای شهادت حضرت حجت(روحی وارواح العالمين لتراب مقدمه الفدا) از اعتبار چندانی برخوردار نیست.
_____________________________________
پی‌نوشت
[1]. كفاية الأثر في النص على الأئمة الإثني عشر، على بن محمد بن على خزاز قمى، بيدار،قم، 1401 ق، ص162.
[2]. مستدركات علم رجال الحديث، على نمازى شاهرودى، بی‌جا، تهران، 1414 ق، ج5، ص205.
[3]. الأمالي، شیخ صدوق، كتابچى، تهران، 1376 ش، ص63.
[4]. پرسمان مهدويت، خدامراد سليميان، شباب الجنه، قم، 1385 ش، ص291.
[5]. تصحيح اعتقادات الإمامية، شیخ مفید، كنگره شيخ مفيد، قم، 1414 ق، ص131.
[6]. بحار الأنوار، علامه مجلسی، دار إحياء التراث العربيی، بیروت، 1403 ق، ج27، ص216.
[7]. إلزام الناصب، على يزدى حايرى، مؤسسة الأعلمى، بیروت، 1422 ق، ج2، ص139.
کسانی که مدعی هستند که امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) به شهادت می‌رسد، به روایاتی استناد کرده‌اند که برخی از آن‌ها از جهت سندی ضعیف است و برخی دیگر، از حیث دلالت مشکل دارند.