قرار دادن بیعانه در معاملات

دوستی داشتم که در ایامی که قیمت خودرو هر روز تغییر کرده و بالاتر می رفت، قصدد خرید خودرویی را داشته و به بنگاههای خرید و فروش ماشین بسیاری هم سرزد تا اینکه توانست خودروی مورد پسند خود را انتخاب و با فروشنده تمام صحبت ها صورت پذیرفت که فروشنده فردا با سند حاضر شده تابتوانند ماشین را معامله کنند اما فردا وقتی دوستم برای معامله حاضر شد فروشنده نیامد و علت نیامدن خود را گران تر شدن قیمت خودرو و منصرف شدن از معامله بیان داشته است به همین دلیل معمولا در معاملات قبل از خرید و تکمیل شدن فرایند و یا حتی بعد از خرید و تمام شدن فرایند معامله بیعانه ای را قرار می دهند که در صورت منصرف شدن هرکدام از دو طرف معامله باید فلان مقدار به عنوان خسارت پرداخت کنند، به همین دلیل بیعانه یا شرطی برای مقید کردن مشتری و حتی بایع به بیعی که انجام می دهند یکی از کارهایی است که امروزه در معاملات انجام می پذیرد.

قرار دادن اینگونه شروط برای معاملات چه کمی دارد؟

سوال: مدتى پيش اينجانب اقدام به فروش ملك خود نموده‌ام و در پايان قولنامه، اين مطلب نوشته شده است كه اگر هر كدام از طرفين، پشيمان شوند بايد مبلغ پنجاه هزار تومان بابت حق پشيمانى بپردازند آيا متن فوق خيار شرط است و من مى‌توانم با توجه به پشيمان شدنم با پرداخت پنجاه هزار تومان معامله را فسخ كنم؟
جواب: اين شرط، شرط خيار محسوب نمیشود بلکه شرط پرداخت مبلغى در صورت انصراف از اتمام و تکميل معامله است و اين شرط اگر در ضمن عقد لازم باشد و يا عقد مبتنى بر آن منعقد شود اشکال ندارد. ولى بايد براى اين قبيل شرط‌ها که در قيمت مبيع مؤثّر هستند مدّت معيّنى ذکر شود و الا باطل است. [1]

پرسش: در یکی از معاملات که به نام بیع عَرَبون است خریدار مبلغی به عنوان «پیش‌پرداخت» به فروشنده می‌پردازد و قرار می‌گذارند که در صورتی که خریدار از معامله منصرف شود، حق مطالبه مبلغ پیش‌ پرداخت را از فروشنده نداشته باشد و پیش پرداخت به ملکیت فروشنده در آید. نظر شما در این مورد چیست؟
پاسخ: در صورتیکه معامله به طور جدی انجام گیرد و بیعانه پرداخت شود و حق فسخ مشروط به صرف نظر کردن از بیعانه در ضمن عقد گذارده شود، بیع مزبور صحیح است. [2]

پی‌نوشت:
1). آیت الله خامنه‌ای، استفتائات، احکام متفرقات خیارات.
2). آیت الله مکارم شیرازی، استفتائات، بیع عربون. (کدمطلب:256424)