قرآن و برابری عذاب با گناه، و فزونی ثواب بر کار نیک

گفت: ما شنیدیم که هر کار گناهی مطابق با خودش عذاب دارد(160 انعام)، ولی چند روز پیش از یک کارشناس مذهبی شنیدم که گفت اینگونه نیست.
گفتم: به آیه ای، حدیثی هم استناد کرد؟
گفت: بله، فکر کنم آیه 38 اعراف بود. «آن گاه پيروانشان درباره پيشوايانشان گويند: پروردگارا! اينان ما را به گمراهى كشيدند، پس عذابشان را از آتش دو چندان گردان؛ خدا مى ‏فرمايد: براى هر كدامتان دو چندان است‏.»(اعراف/38)
گفتم: می دانی که وقتی گناهی، بازخورد اجتماعی داشت، اثر مخرب آن بیشتر است و بر این اساس طبعا باید عذاب آن بیشتر باشد. کسی که دیگری را گمراه می کند، معلوم است که عذابش هم ببشتر است؛ یکی گناه خودش و دیگری گناه منحرف کردن دیگران. اما آنکه گمراه شده نیز ممکن است گناهی کمتر از او نداشته باشد مخصوصاً کسی که اصرار بر تقلید کورکورانه از دیگران دارد؛ یکی بخاطر گناه خودش و دیگری بخاطر تقویت گناه در جامعه. به همين دليل در حديث معروفى كه از امام كاظم(علیه السلام) درباره يكى از دوستانش بنام" صفوان" نقل شده مى‏ خوانيم كه به هنگام نهى او از همكارى با دستگاه هارون الرشيد ستمگر فرمود: «اگر مردم دستگاه آنها را گرم نكنند و به حمايتشان نشتابند چگونه مى‏ توانند حق پيشوايان عادل را غصب كنند".»[1] خلاصه هم گمراه کنندگان و هم گمراه شدگان، در واقع دو گناه انجام دادند و مطابق آن باید عذاب شوند. چنانکه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می نویسد: «اين آيه به معناى آيه" وَ جَزاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثْلُها" در آیه 40 شوری برمى ‏گردد[2]، و مراد آيه بيان مماثلت جزاى سيئه با خود سيئه است.»[3] با این حساب، بین این آیه(اعراف/38) و آیه 160 انعام ناهماهنگی نیست؛ زیرا آیه 160 انعام، مجازات هر گناه را مطابق با خودش می داند[4] و آیه سوره انعام نیز بنحوی همان را می گوید؛ ولی با این حساب که یک گناه نیست؛ دو گناه هست(دو گناه از جانب گمراه کننده و دو گناه از جانب گمراه شده) و هر کدام باید مطابق آن دو گناه مجازات شوند.
گفت: این از عذاب گناهان؛ اما در مورد ثواب کارهای خوب نیز آیات مختلفی در قرآن هست. در آیه 40 شوری، پاداش کارهای خیر را ده برابر می داند و درآیه 245 بقره، پاداش هر کار خوب را چندین برابر و در آیه 261 بقره، پاداش کار خوبی مثل انفاق را هفتصد برابر می داند و در آیه 10 زمر، پاداش استقامت کنندگان در کارهای نیک را بی حساب می داند. در این باره نیز توضیحی بدهید.
گفتم: تفسیر نمونه در همین باره می نویسد: «روشن است كه اين آيات هيچگونه اختلافى با هم ندارند، در حقيقت حد اقل پاداشى كه به نيكوكاران داده مى ‏شود، ده برابر است و همين طور به نسبت اهميت عمل، و درجه اخلاص آن و كوششها و تلاشهايى كه در راه آن انجام شده است، بيشتر مى‏ شود تا به جايى كه هر حد و مرزى را درهم مى‏ شكند و جز خدا، حد آن را نمی ‏داند.»[5]
گفت: ممنون از پاسخگویی شما.

پی نوشت
[1]. تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ناصر، دارالکتب الاسلامیه، 1374ش، ج6، ص168.
[2]. پاداش عمل بد مانند خودش بد است. سوره شورى آيه 40.
[3]. ترجمه الميزان، مترجم  موسوى همدانى سيد محمد باقر، ناشر، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسين حوزه علميه قم، مكان چاپ: قم، سال چاپ: 1374 ش ج‏7، ص538.
[4]. «هر كس كار نيك بياورد، پاداشش ده برابر آن است، و آنان كه كار بد بياورند، جز به مانند آن مجازات نيابند و مورد ستم قرار نمى‏ گيرند.»
[5]. تفسیر نمونه، ج6، ص56.