برخلاف زعم شبهه افکنان، بهشت از محیط عربستان تاثیر نداشته است.
پرسید: آیا اینکه می گویند قرآن از محیط عربستان تاثیر پذیرفته است، درست است؟ مثلا چون محیط عربستان بی آب بوده، از وجود نهرهای روان در بهشت سخن گفته و چون عربستان فقط خرما داشته، خداوند در دنباله آیه از بهره مند شدن ازمیوه های مختلف سخن گفته است. «و مژده ده كسانى را كه ايمان آوردند و نيكوكارى پيشه كردند كه جايگاه آنان باغهايى است كه نهرها در آن جارى است، و چون از ميوه هاى گوناگون آن بهره مند شوند...»(بقره/25) طبیعی است که ساکنان عربستان نیز به امید نهرهای روان و میوه های گوناگون نیکوکار می شدند.
گفتم: اگر بر فرض محال اینگونه باشد که شبهه افکنان می گویند، باید آیات عذاب و جهنم نیز بنا به مقتضای محیط عربستان(صحرای سوزان عربستان) باشد و هکذا مانند این. در حالی که اینگونه نیست و آنها نیز چنین ادعایی ندارند.
پرسید: ولی در مورد بهشت ظاهرا درست می گویند چون در عربستان آب چندانی نبوده و بجز خرما، میوه دیگری در آنجا به عمل نمی آمده؟
گفتم: دوست من! باید در این زمینه به کتاب های تاریخ مراجعه کنی؛ کشور عربستان مثل خیلی از کشورهای دیگر(مثل کشور ایران)، هم بیابان بی آب داشته(و دارد) و هم سرزمین حاصلخیز، مثلا در بعضی از شهرهای آن مثل طائف، دارای شرایط آب و هوایی مناسبی بوده و طبعا دارای نهرهای آب بوده و علاوه بر خرما، انواع انگور، موز، انار، انجير، هلو، به، و خربزه داشته است.[1] علاوه بر این، مردم مکه با شام و نواحی آن مراوده تجاری داشتند؛ چنانکه مفسران در ذیل آیه 2 سوره مبارکه قریش به این مطلب اشاره کرده اند.[2] وقتی اهل مکه با جاهای دیگر رابطه تجاری داشتند، طبعا با میوه ها و محصولات آن سرزمین ها نیز آشنا بوده و از آنها استفاده می کردند. بنابراین اینکه بگوییم مردمان عربستان به طمع میوه های مختلف، نیکوکار و مسلمان می شدند، سخن بی اساسی است. زیرا به هیچ وجه نمی توان مثلا مسلمان شدن و نیکوکار شدن مردمان طائف حاصلخیز را حاصل طمع آنها به میوه های بهشتی دانست؟ زیرا برای آنها دیگر میوه های مختلف جذابیتی نداشت. چون آنها در سرزمین خود میوه های مختلف داشتند.
پرسید: اینکه آیه می فرماید: «و چون از ميوه هاى گوناگون آن بهره مند شوند گويند: اين مانند همان ميوه هايى است كه پيش از اين در دنيا ما را نصيب بود.»(بقره/25) دلالت بر این ندارد که بهشت توصیف شده توسط قرآن، متاثر از محیط است؟
گفتم: اینکه خدا برای ترغیب انسان ها به بهشت، از میوه ها و نعمت هایی سخن بگوید که در دنیا هست، نه تنها مشکلی ندارد بلکه امری عقلی و پسندیده است؛ چرا که انسان ذاتا تمایل به خوشی و نعمت دارد. از اینرو خدا در قرآن در وصف بهشت می‌فرماید: «و در آنجا آنچه دلها مىخواهد و چشمها از آن لذّت می‌برد آماده است.»(زخرف/71) که میوه های مختلف نیز جزء آن است.اما این به معنای تاثیرپذیری بهشت از محیط دنیا(عربستان و غیر عربستان) نیست. علاوه بر این میوه های اخروی با میوه های دنیوی قابل قیاس نیست. از جمله مهمترین آنها فنا ناپذیر بودن آنهاست که در حدیثی از امیرالمومنین(علیه السلام) به آن اشاره شده است.[3] نکته دیگر آنکه میوه های بهشتی، بر خلاف میوه های دنیوی، عوارض و ناراحتی(میکروب و مانند آن) ندارند. چنانکه در آیه 55 دخان به آن اشاره شده است: «در آن بهشت پر نعمت از هر نوع ميوه اى بخواهند بر آنان حاضر و (از هر درد و رنج و زحمت) ايمن و آسوده اند.» بنابراین گر چه میوه های بهشتی با میوه های دنیایی تشابه اسمی دارند، ولی با میوه های دنیایی تفاوت بسیاری دارند و بر این اساس نمی توان گفت که تاثیرپذیری از محیط دنیا داشتند.
گفت: ممنون از زحمات شما برای پاسخگویی به این شبهه.
پی نوشت
[1]. فتوح البلدان، بلاذري، دارالمکتب الهلال بیروت، 1988م، ج1، ص69 .
[2]. تفسير نمونه، ج27، ص352.
[3]. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ، تمیمى آمدى، عبد الواحد، محقق، مصحح، درایتى، مصطفى، دفتر تبلیغات، قم، چاپ اول، 1366 ش، ص 157.