پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) بنا بر صریح آیات قرآن آخرین پیامبر الهی هستند که برای هدایت بشر مبعوث شده و دین او آخرین دینی است که برای بشریت خواهد آمد.
یکی از موضوعات مهم، در زمینه پیامبر شناسی، موضوع خاتمیت دین اسلام است، که مورد توافق تمام مسلمانان است، ولی برخی تلاش کرده‌اند این موضوع را به چالش کشیده و انکار کنند، در ادامه به بررسی این موضوع می‌پردازیم.
موضوع جلسه درس، بحث پیامبر شناسی و موضوع خاتمیت بود، که بعد از پایان جلسه، یکی از دانشجو‌ها پیش آمد و این گونه سوال کرد: مگر خداوند متعال، در قرآن مجید نفرموده است: «وَ لِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ[اعراف/34] برای هر قومی اجل و پایانی است».
استاد: بله.
دانشجو: خوب پس برای دین اسلام هم پایانی خواهد بود، در نتیجه دین اسلام نمی‌تونه آخرین دین الهی و پیامبرش، خاتم پیامبران باشه.
استاد: چه ربطی داره؟ این‌جا قرآن می‌فرماید: «برای هر قومی پایانی است» که به معنی گروه و جمعیته، نه به معنای دین و مذهب؛ بله هر گروهی و هر قبیله‌ای اجل و پایانی داره و افراد دیگری جای اونا رو می‌گیرن.
دانشجو: نه استاد، این‌جا «امت» به معنی دین و مذهب هستش، لذا معنی آیه اینه: برای هر دین و مذهبی پایانی است، پس دین اسلام هم پایان داره.
استاد: این برداشت شما میشه تفسیر به رای، با کدوم قرینه میگی معنای «امت» یعنی دین و مذهب؟ در قرآن کریم 64 باز کلمه «امت» به کار رفته و در هیچ موردی به معنای دین و مذهب به کار نرفته.[تفسير نمونه، ج6، ص 159] تو چطور و با چه دلیلی میگی این‌جا به این معناست، این میشه مجاز و باید قرینه داشته باشی.
دانشجو: ها، نمی‌دونم، یه جایی خوندم این‌جوری نوشه بود.
استاد: نه این درست نیست، شما هر چیزی رو نباید قبول کنی، باید ابتدا می‌گفتی دلیلت چیه؛ حالا بر فرض سخن شما درست، اما با این وجود ما دچار یک تسلسل باطل می‌شیم که آخر نداره!؟
دانشجو: یعنی چی!؟
استاد: چون این جمله در مورد هر دینی که بعد از اسلام بیاد هم صادقه و اون هم باید پایانی داشته باشه و بعد از آن دین دیگه و پایان دیگه ... حالا این موضوع باید کجا ختم بشه!؟
دانشجو: تا زمانی که یه دین(اون دینی که آخر همه اومده) به قیامت ختم شه.
استاد: خوب پس چرا دین اسلام را این گونه قرار ندیم و نگیم اجل و پایان دین اسلام که در این آیه به اون اشاره شده قیامته، و با برپایی قیامت دیگه نیازی به دین نیست، به همین خاطر دین اسلام آخرین دین الهی و رسول گرامی اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) آخرین پیامبر خداست.
دانشجو: بله، میشه، آیا تو قرآن آیه‌ای که دلالت بر خاتمیت کنه داریم!؟
استاد: بله، خداوند متعال در آیه 40 سوره احزاب رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) رو به عنوان آخرین پیامبر معرفی می‌کنه و می‌فرماید: «ما كانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِكُمْ وَ لكِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَ خاتَمَ النَّبِيِّينَ[احزاب/40] محمّد(صلی‌الله‌علیه‌وآله) پدر هيچ يك از مردان شما نبوده و نيست؛ ولى رسول خدا و ختم كننده پيامبران است».
دانشجو: لغت‌شناس‌ها خاتم رو به معنای انگشتر یا نگین انگشتر معنا کردن، لذا منظور اینه که رسول اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) از حیث کمالات و مقامات معنوی به جایی رسیده که مانند انگشتر که زینت انگشت هست، آن حضرت زینت پیامبران الهیه؛ بنابراین این آیه به آخرین بودن پیامبراکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) اشاره‌ای نداره.
استاد: دقت نکردید، درسته که خاتم گاهی به معنای نگین انگشتر میاد، ولی دلیلش اون چیزی نیست که شما گفتی، بلکه، خاتم در لغت به معنى چیزیه که به وسیله اون پایان داده میشه، به همین خاطر به اون مُهرهای گِلی که به نامه‌ها می‌زدن خاتم می‌گفتن، و اگر می‌بینی، یکى از معانى «خاتم» انگشتره، به این خاطره که نقش مهرها را در قدیم روی انگشتر قرار می‌دادند و زمانی که نوشتن نامه تمام میشد به آخرش می‌زدند، یعنی اگر به نگین انگشتر خاتم میگن باز هم به خاطر پایان دادن هستش، نه به خاطر زینت.[1]
دانشجو: استاد فکر می‌کنم توجیه من بهتره از گفته شماست!؟
استاد: این مطلب گفته من نیست، بلکه متخصصان لغت گفتن، ولی اگر شما قبول نداری می‌تونیم به خود قرآن مراجعه کنیم، ببین در جاهای دیگه قرآن این لغت و مشتقاتش به چه معنایی آمده!؟
دانشجو: به چه معنای آمده!؟
استاد: در قرآن فقط یک جا لفظ خاتم اومده که مورد بحث ماست، ولی در آیات متعددی، مشتقاتش به معنای مهر کردن و پایان دادن، به کار رفته، مثل آیه هفت سوره بقره که می‌فرماید: «خَتَمَ اللَّهُ عَلى قُلُوبِهِمْ وَ عَلى سَمْعِهِمْ [بقره/7] خدا بر دلها و گوش‌هاى آنان مهر زد» و آیات انعام آیه 46 و یس آیه 65 و... حالا با توجه به این آیات دیگه معنا نداره که خاتم در این آیه رو به معنای زینت بگیریم، پس این آیه به خوبی نشون می‌ده که رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) آخرین پیامبر خداست.
دانشجو: فقط استاد یک سوال دیگه!؟
استاد: بفرمایید.
دانشجو: چرا برای موضوع به این مهمی تنها یک آیه نازل شده!؟
استاد: فقط این آیه نیست بلکه آیات متعدد دیگه‌ای هم هست که اگر به کتاب‌هایی که توی این زمینه نوشته شده مراجعه کنی می‌تونی اونا رو مطالعه کنی.[2]
دانشجو: ممنون استاد.
استاد: خواهش می‌کنم، موفق باشی.
___________________________________________
پی‌نوشت
[1]. مراجعه کنید به این قسمت.
[2]. برای مطالعه مراجعه کنید به این قسمت.
مكارم شيرازى ناصر، تفسير نمونه، دار الكتب الإسلامية - تهران، چاپ اول، 1374 ش.