- ازجمله قراردادهای ننگین در زمان رضاشاه پهلوی قرارداد ننگین دارسی است که در این قرارداد تمام دارایی های متعلق به ایران در قراردادی که در زمان فتحعلی شاه منعقد شده بود به دولت انگلستان واگذار شد که 10درصد نفت به ایران و 90درصد به انگلیسی ها واگذار شد و همین قرارداد مقدمه ملی شدن صنعت نفت را ایجاد کرد.
از جمله قرار دادهای ننگینی که در کشور در زمان قاجار و در ادامه پهلوی اول به تصویب رسید قرارداد ننگین «دارسی» است.
در زمان مظفرالدین شاه روز هفتم خرداد 1280/ 28 مه 1901، برای نخستين بار امتياز استخراج، بهرهبرداری و لولهكشی نفت و قير در سراسر ايران (به جز پنج استان آذربايجان، گيلان، مازندران، گرگان و خراسان) به مدت 60 سال به «ويليام نكس دارسی» واگذار شد. دارسی متعهد شد طی دو سال شركت يا شركتهايی را برای بهرهبرداری از امتياز، تاسيس كرده و از عوايد حاصله 16 درصد به عنوان حقالامتياز و 20 هزار ليره نيز نقداً به عنوان سهم ايران، به دولت بپردازد.
روز هفتم خرداد 1312 /28 مه 1933، يكی از مهمترين قراردادهای استعماری ميان دولت رضاخان و كمپانیهای نفتی انگليسی به امضا رسيد. به موجب اين قرارداد كه «متمم قرارداد ويليام دارسی» لقب گرفته بود، انگلستان اجازه میيافت تا سال 1372 ش، از منابع نفتی ايران بهرهبرداری كند. اين امتياز در شرايطی به انگليسیها واگذار شد كه تنها هفت سال از سلطنت رضاخان میگذشت.
تفاوت قرارداد 1312، با قرارداد «ويليام دارسی» در اين بود كه در قرارداد «دارسی» كليه اموال و امكانات شركتی كه به منظور بهرهبرداری از امتياز تاسيس میشد به دولت ايران تعلق داشت، ولی در قرارداد 1312 همه اين دارايیها متعلق به انگليسیها بود. اين قرارداد كه از خيانتهای سرسلسله دودمان پهلوی به شمار میرود، تا 20 سال پس از انعقاد دوام داشت و تنها در كشاكش رويدادهای نهضت ملی شدن صنعت نفت از اعتبار ساقط شد.
اما آنچه که جای تعجب دارد اینکه رضاخان قرارداد زمان مظفرالدین شاه را در بخاری انداخته و آن را استعماری میدانست. اما با مشاهدهی این معاهده ننگین بودن آن برای انسان به وضوح روشن و پدیدار است. که بعداً تقیزاده که منعقد کنندهی این قرارداد میباشد میگوید که ما آلت فعل بودیم. یعنی قبول میکند که این قرارداد، قرارداد بدی بود. علتش این بود که حدود 10 درصد نفت مال ایران بود و 90 درصد سودش مال انگلیسها. چه قراردادی از این استعماریتر؟ اصلاً نهضت ملی نفت برای خنثی کردن و ابطال همین قراردادی بود که زمان رضاشاه بسته شده بود.
برای مطالعهی بیشتر این معاهده به این منابع مراجعه کنید:
1). گذرستان(نشریه الکترونیکی تاریخ معاصر ایران)
2). پایگاه اطلاع رسانی دکتر ولایتی