آیا از نظر اسلام زنان سفیه هستند؟

شبهه: روایاتی که در تفسیر آیه «وَلاَ تُؤْتُواْ السُّفَهَاء أَمْوَالَکُمُ [نساء/ 5] اموالتان را به سفیهان ندهید» آمده‌اند، زنان را سفیه و احمق شمرده است؛ لذا اسلام زن را سفیه و کم عقل دانسته است.

پاسخ: برای پاسخ به این شبهه ابتدا باید معنای کلمه «سفیه» را بررسی کنیم و سپس به مصادیق آن در قرآن و روایات بپردازیم. «سفیه» در لغت، به معنای سبک عقل، کم عقل، ضعیف‏ الرأی، نادان، ولخرج و اسراف ‏کننده است. همچنین به کسی که ارزش مال را نمی‏ داند و مالش را در بی‌راهه مصرف می‏ کند، کسی که در معامله گول می‏ خورد و به کسی که منفعت دین و دنیای خود را تشخیص نمی‏ دهد «سفیه» گفته می ‏شود.[1] امام صادق(علیه السلام) فرمود: «سفیه کسی است که یک درهم را به چند برابر می‏ خرد.»[2] لذا «سفیه» تنها به معنای «احمق» یا «کم عقل» نیست، بلکه به کسی که اهل معامله نیست و به راحتی او را فریب می‌دهند نیز سفیه می‌گویند. بر این اساس، واژه «سفهاء» زن و مرد و صغیر و کبیر را شامل می ‏شود و به صنف خاصی از مرد یا زن اختصاص ندارد.

در برخی روایات بیان شده که منظور از «سفیه» در این آیه زنان هستند[3] لذا دشمنان این آیین مقدس با حرکتی موزیانه، القا می‌کنند که اولا: منظور از آیه زنان هستند، ثانیا: از تمام معانی کلمه «سفیه»، معنای احمق را انتخاب کرده و به اهل بیت(علیهم‌السلام) تهمت زده اند که آنان زنان را احمق خوانده اند، در حالی‌که این مطلب کذب محض است و تهمتی ناروا به اهل بیت.

در تفسیرآیه «وَلاَ تُؤْتُواْ السُّفَهَاء أَمْوَالَکُمُ [نساء/ 5] اموالتان را به سفیهان ندهید.» شیخ طوسی معتقد است آیه نهی کرده است از دادن مال به سفیه، خواه مرد باشد یا زن، بزرگ باشد یا کوچک.[4] و چون در مورد اموال است، طبیعتا منظور افرادی هستند که توانایی حفظ اموال خود را ندارند، پس چه مرد و چه زن که توانایی حفظ اموال خود را ندارد و به سرعت فریب خورده و اموال خود را از دست می‌دهد، منظور از آیه است؛ موید این سخن این است که در روایات دیگری گفته شده منظور از سفیه در این آیه کودکان هستند [5] هم‌چنین گفته شده منظور کسی است که در معامله به او اعتماد ندارید(یعنی مطمئن نیستید بتواند اموال خود را حفظ کند)[6] همچینین در برخی روایات از شراب‌خوار به عنوان سفیه یاد شده است[7] شاید علت این امر این باشد که آدم شراب خوار نیز در حالت مستی، نمی‌تواند اموال خود را حفظ کند و ممکن است معامله ای انجام دهد که به ضرر او باشد.

نکته دوم اینکه روایتی که می‌گوید منظور از سفیه، زنان هستند، تقطیع شده و تنها قسمت اول آن در شبهه بیان شده و مابقی روایت به صورت کاملا موزیانه و برای منحرف کردن ذهن مخاطب حذف شده است. متن روایت این چنین است «فَالسُّفَهَاءُ النِّسَاءُ وَ الْوَلَدُ، إِذَا عَلِمَ الرَّجُلُ أَنَّ امْرَأَتَهُ سَفِيهَةٌ مُفْسِدَةٌ- وَ وَلَدَهُ سَفِيهٌ مُفْسِدٌ- لَا يَنْبَغِي لَهُ أَنْ يُسَلِّطَ وَاحِداً مِنْهُمَا عَلَى مَالِهِ- الَّذِي جَعَلَهُ اللَّهُ لَهُ قِياماً يَقُولُ مَعَاشا: اگر مردى بداند كه همسر او سفيه و تباه ‏كننده و فرزندش سفيه و تبه‌كار است، شايسته نيست كه مال خويش را- كه خدا مايه «معاش» او قرار داده است- در دسترس آنان گذارد.»[8] این روایت شامل تمام زنان نمی شود، بلکه تأکید روایت بر این است که اگر مردی دید همسرش در امور مالی قابل اعتماد نیست و اموال او یا اموال خود را تباه می کند، نباید اموال خود را در اختیار او قرار دهد.

بنابراین اگر در روایات یاد شده، زن یکی از مصادیق «سفیه» دانسته شده است، شاید علتش این باشد که در زمان های قدیم غالب زنان خانه نشین بوده و از کار  تجارت و معامله سررشته ای نداشتند، لذا اگر زنی به میان بازار می‌آمد که تجارت کند، احتمال فریب خوردن او بسیار زیاد بود. البته این‌که زنان بیشتر اموال خود و همسر را تباه می‌کنند سرّش را باید در روان‏‌شناسی زن جستجو کرد؛ زیرا یکی از ویژگی‏‌های روانی زن، میل شدید به زینت و زیبایی است. این میل است که اگر تعدیل نشود، عاملی برای ولخرجی و اسراف‏‌کاری زن خواهد بود، به گونه ‏ای که زن بی ‏رویه اموال خود را در راه تجمّل و آرایش‏‌های ظاهری مصرف خواهد کرد.
از سوی دیگر وجه عاطفی و احساسی زنان بسیار قوی تر از مردان است، و ممکن است بر اثر همین احساسات توسط کلاه‌برداران، مورد سوء استفاده قرار گرفته و اموال خود را از دست دهند.

در نتیجه: می توان گفت مراد اسلام از سفیه بودن زن، همان زنانی است که به دنبال تجملات، تبرج و خودنمایی هستند و بر اساس عقل و منطق تصمیم نمی گیرند، بلکه بر اساس احساسات و عواطف زنانه اموال و دارایی های خود و شوهر خود را به راحتی به نابودی می کشاند.

________________________________________________________________
پی نوشت
[1]. محمد بن حسن، طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، دار احياء التراث العربی، بی تا، ج 1، ص77.
[2]. محمد بن حسن، طوسی، تهذیب الاحکام، دار الكتب الإسلاميه‏، تهران، 1407ق، ج9، ص182.
[3]. علی ابن ابراهیم، قمی، تفسیر قمی، دار الكتاب‏، قم، 1404ق، ج 1، ص131؛ محمد بن حسن، طوسی،الاستبصار،  دار الكتب الإسلامية، تهران، 1390ق، ج 4، ص140.
[4]. التبیان فی تفسیر القرآن، همان، ج 3، ص113.
[5]. محمد بن مسعود، عیاشی، تفسیرالعیاشی، المطبعة العلمية، تهران، 1380ق، ج 1، ص220.
[6]. همان.
[7]. همان.
[8]. تفسیر قمی، همان، ج 1، ص131.