نامگذاری فرزند امام علی(علیه‌السلام) به نام خلیفه دوم، توسط ایشان نبوده تا نشان از ارادت و محبت ایشان به خلیفه دوم باشد.
شبهه: بر خلاف آنچه شیعه جلوه می‌دهد رابطه امیرالمومنین(علیه‌السلام) نه تنها با خلفا رابطه دشمنی و اختلاف نبوده، بلکه بین او و خلفا روابط حسنه و ارادت و محبت وجود داشته است، تا جایی که ایشان به خاطر محبت بسیارش به خلفا، برخی از فرزندانش را به نام خلفا نامگذاری کرده است. اگر کسی نسبت به شخصی کینه و دشمنی داشته باشد، هرگز نام او را بر روی فرزندش نمی‌گذارد.
پاسخ شبهه:
در پست قبلی در مورد "هم‌نامی فرزند امام علی(علیه‌السلام) با ابوبکر خلیفه اول" سخن گفتیم؛ اکنون در این مقاله، در مورد هم‌نامی فرزند امام علی(علیه‌السلام) با عمر بن خطاب خلیفه دوم پاسخ خواهیم داد.
اولاً: اسامی خلفا در زمان حضرت علی(علیه‌السلام) از جمله اسامی متداولی بوده که در آن زمان استفاده می‌شده، بنابراین، گذاشتن نام یکی از خلفا توسط امیرالمومنین(علیه‌السلام) بر روی یکی از فرزندانش، دلیل بر تأیید آن خلیفه نیست. اصحاب بسیاری در صدر اسلام «عمر» نام داشتند، ابن حجر عسقلانی نام 21 نفر از صحابه را می‌برد که نامشان عمر بود:
1. عمر بن الحكم السلمی؛ 2. عمر بن الحكم البهزی؛ 3. عمر بن سعد ابوكبشة الأنماری؛ 4. عمر بن سعيد بن مالك؛ 5. عمر بن سفيان بن عبد الأسد؛ .... [1] پس نام عمر اختصاص به خلیفه دوم نداشته؛ بسا ممکن است حضرت این نام را به خاطر ارادت به یک نفر دیگر که نامش عمر بوده انتخاب کرده باشد.
همچنین نام یکی از صحابه «عمر بن ابوسلمه قرشی» است که پسر خوانده‌ی رسول اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) از امّ‌سلمه بوده است، از کجا این نامگذاری به خاطر علاقه حضرت امیر (علیه‌السّلام) به این پسر خوانده پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نبوده است؟
ثانیاً: نام کسی را بر روی فرزند گذاشتن، دلالت بر ارادت به او ندارد و نام‌نگذاشتن نیز دلالت بر کینه و دشمنی ندارد. شیعیان از یزید بن معاویه و اعمال زشت او تنفر شدیدى داشته و دارند؛ ولى در عین حال مى‌بینیم که در بین شیعیان و اصحاب ائمه(علیهم‌السلام) کسانى بوده‌اند که نامشان یزید بوده است؛ مانند: یزید بن حاتم از اصحاب امام سجاد(علیه‌السلام)؛ یزید بن عبد الملک، یزید صائغ، یزید کناسى از اصحاب امام باقر(علیه‌السلام)؛ یزید الشعر، یزید بن عمر بن طلحة، و... حتى یکى از اصحاب امام صادق (ع)، نامش شمر بن یزید بوده است.[2]
فقط کافی است که نگاهی اجمالی به جلد اول کتاب اصول الکافی کلینی بیاندازید و ببینید که در سده‌های نخستین برخی از اصحاب و راویان اهل بیت(علیهم‌السلام) نیز یا نام خودشان و یا نام پدرشان عمر بوده است: مُفَضَّلِ ابْنِ عُمَر، اَحْمَدَبْنِ عُمَرَ الْحَلَبی، عُمَرَبْنِ اَبانٍ، عُمَرَبْنِ اُذَیْنَةَ، اِبْراهیمَ بْنِ عُمَرَ، عُمَرَابْنِ حَنْظَلَةِ، و... تنفر شیعه از بعضی اسامی در گذر زمان به وجود آمده است.
ثالثا: شکی نیست که نام یکی از فرزندان امیرالمومنین(علیه‌السلام) که در زمان خلافت خلیفه دوم به دنیا آمده «عمر» بوده است؛ اما واقعیت این نامگذاری چه بود؟. مدارک معتبر تاریخی اعتراف می‌کنند که نامگذاری این فرزند به وسیله امیرالمومنین(علیه‌السلام) نبوده، بلکه این خلیفه دوم بود که نام خودش را بر روی فرزند امیرالمومنین(علیه‌السلام) نهاد. ذهبی مورخ مشهور اهل سنت ادعا می‌کند: «عمر بن خطاب، عمر بن علی را به اسم خود نام نهاد».[3] بلاذری نیز همین سخن را گفته است.[4]
اما اینجا دو سوال به وجود می‌آید: 1- چرا عمر نام فرزند امیرالمومنین(علیه‌السلام) را انتخاب کرد؟ 2- چرا امیرالمومنین(علیه‌السلام) اجازه دادند که خلیفه دوم فرزندش را نامگذاری کند و نام خودش را بر وی بگذارد؟ و اگر موافق نبودند چرا نامش را تغییر ندادند و نام دلخواه خود را نگذاشتند؟!
پاسخ سوال اول:
عادت خلیفه دوم تغییر نام و نامگذاری دیگران بوده و بارها این کار را انجام داده است. ما فقط به چهار مورد اشاره مى‌كنيم:
1. إبراهيم بن الحارث بـن عبد الرحمن:
ابن حجر عسقلانی و ابن اثیر جزری در ترجمه او می‌گوید: «پدرش اسم او را ابراهيم گذاشته بود؛ ولى عمر آن را تغيير داد و عبد الرحمن گذاشت».[5]
2. الأجدع أبى مسروق بـن عبد الرحمن:
عسقلانی و ابن سعد در مورد او می‌گویند: «عمر بن الخطاب، اسم اجدع بن مالك را تغيير داد و عبد الرحمن گذاشت».[6]
3. ثعلبة بن سعد بـن معلی:
صحاری عوتبی در مورد وی می‌نوشت: «نام معلی، ثعلبه كه عمر آن را تغيير داد و معلی گذاشت».[7]
4. قلیل بن الصلت
ابن عساکر در مورد وی گفت: «نام او قلیل بود و عمر وی را کثیر نامید».[8]
پاسخ سوال دوم:
از آن‌رو که عمر خلیفه مسلمین و دارای جایگاه اجتماعی ویژه نزد مردم بوده، نام‌گذاری‌ها و تغییر نام‌ها توسط وی مورد اقبال مردم قرار می‌گرفت و شاید سکوت امیرالمومنین(علیه‌السلام) در برابر انتخاب اسم فرزندش توسط خلیفه دوم نیز از باب تقیه و یا حفظ جایگاه خلیفه مسلمین و دوری از اختلاف افکنی و همراهی با اقبال مردم بود.
بنابراین، نامگذاری فرزند امیرالمومنین(علیه‌السلام) به نام خلیفه دوم، توسط ایشان نبوده تا نشان از ارادت و محبت ایشان به خلیفه دوم باشد و بسیار ساده‌لوحانه است که برخی این نامگذاری را دلیل بر محبت امیرالمومنین(علیه‌السلام) نسبت به عمر و تایید خلافت او بدانند.
______________________________
پی‌نوشت:
[1]. الإصابة فی تمييز الصحابة، أبوالفضل أحمد بن علي بن حجر العسقلانی الشافعی، تحقيق: علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجيل، چاپ اول، 1412ق-1992م، ج4، ص587 ـ 597.
[2]. جامع الرواة وإزاحة الاشتباهات عن الطرق والاسناد، محمد بن علی الأردبیلی الغروی(م1101ق)، مکتبة المحمدی، ج1، ص402.
[3]. «ومولده فی أيام عمر. فعمر سماه باسمه». سیر أعلام النبلاء، شمس الدین محمد بن أحمد بن عثمان الذهبی(م748ق)، تحقیق: شعیب الأرناؤوط و محمد نعیم العرقسوسی، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ سوم، 1405ق-1985م، ج4، ص134، متن کتاب.
[4]. «وكان عمر بن الخطاب سمّى عمر بن عليّ بإسمه». أنساب الأشراف، أحمد بن يحيى بن جابر البلاذری(م279ق)، تحقيق: سهيل زكار ورياض الزركلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، 1417ق-1996م، ج1، ص297، متن کتاب.
[5]. «عبد الرحمن بن الحارث.... كان أبوه سماه إبراهيم فغيّر عمر اسمه». الإصابة فی تمييز الصحابة، پیشین، ج5، ص29؛ «ونشأ عبد الرحمن فی حجر عمر وكان اسمه إبراهیم فغیر عمر اسمه لما غیر أسماء من تسمى بالأنبیاء وسما عبد الرحمن». أسد الغابة، ابن الاثیر عزالدین أبوالحسن علی بن أبی الكرم الجزری(م630ق)، بیروت، دارالفکر، 1409ق-1989م، ج3، ص328، متن کتاب.
[6]. «الأجدع بن مالك بن أمية الهمداني الوادعي... فسماه عمر عبد الرحمن». همان، تحقيق: عادل أحمد عبد الموجود وعلى محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1415ق، ج1، ص330، رقم: 425، متن کتاب؛ الطبقات الكبرى، أبوعبدالله محمد بن سعد بن منيع الهاشمی المعروف بابن سعد(م230ق)، تحقيق: محمد عبد القادر عطا، بیروت، دار الكتب العلمية، چاپ اول، 1410ق-1990م، ج6، ص139، و ص76، متن کتاب.
[7]. «وكان إسم المعلى ثعلبة، فسماه عمر بن الخطاب المعلى». الأنساب (أنساب العرب= تَارِيخِ العَوْتَبِی)، أبوالمنذر سلمة بن مسلم بن إبراهيم الصحاری العوتبی(م511ق)، ج1، ص250، متن کتاب.
[8]. «فقال سليمان بن بلال المدني: عن عبيد الله عن نافع أن كثير بن الصلت كان اسمه قليلا فسماه عمر بن الخطاب كثيرا». تاريخ مدینة دمشق، أبوالقاسم علی بن الحسن بن هبة الله المعروف بابن عساكر(م571ق)، المحقق: عمرو بن غرامة العمروی، بیروت، دار الفكر، 1415ق-1995م، ج50، ص35، متن کتاب.
شبهه: بر خلاف آنچه شیعه جلوه می‌دهد رابطه امیرالمومنین(علیه‌السلام) نه تنها با خلفا رابطه دشمنی و اختلاف نبوده، بلکه بین او و خلفا روابط حسنه و ارادت و محبت وجود داشته است، تا جایی که ایشان به خاطر محبت بسیارش به خلفا، برخی از فرزندانش را به نام خلفا نامگذاری کرده است.
پاسخ: اولا: اسامی خلفا در زمان حضرت از جمله اسامی متداولی بوده که در آن زمان استفاده می‌شده، بنابراین، گذاشتن نام خلفا بر روی فرزندان، دلیل بر تأیید خلفا نیست؛ ثانیاً: نام کسی را بر روی فرزند گذاشتن، دلالت بر ارادت به او ندارد، زیرا بین شیعیان و اصحاب ائمه(علیهم‌السلام) کسانى بوده‌اند که نامشان یزید یا شمر بوده است؛ مانند: یزید بن حاتم از اصحاب امام سجاد(علیه‌السلام)؛ ثالثا: نامگذاری این فرزند به وسیله امیرالمومنین(علیه‌السلام) نبوده، بلکه این خلیفه دوم بود که نام خودش را بر روی فرزند امیرالمومنین(علیه‌السلام) نهاد.