اصحاب ائمه اطهار(علیهم‌السلام) با عرضه حدیث به ائمه و همچنین طرد غالیان، تلاش می‌کردند که از غلو در امان بمانند.
برخی افراد از روی جهل یا غرض‌های شخصی به غلو روی آورده‌اند از این‌رو ائمه اطهار(سلام‌الله‌علیها) و صحابه جلیل‌القدر ایشان تلاش کرده‌اند که با این اندیشه به مخالفت برخیزند که در مقالات دیگری به برخی از این تلاش‌ها اشاره کردیم، در ادامه تلاش می‌کنیم به قسمتی دیگر از تلاش پیروان ائمه معصومین(علیهم‌السلام) در این زمینه بپردازیم.
الف) عرضه احادیث
اخذ معارف و آموزه‌های دینی از معصومان(علیهم‌السلام) و نمایندگان مورد تأیید ایشان، شیوه‌ای مناسب برای کاهش امکان لغزش اصحاب در دامن انحراف غالیان بود، اما نمی‌توانست به تنهایی این امکان را از میان بردارد، زیرا سران غلو که آن‌ها نیز همچون عموم شعیان از دستور ائمه اطهار(علیهم‌السلام) در باب دریافت معارف از راویان مورد وثوق آگاهی یافته بودند و می‌دانستند مردم به نقل روایت مستقیم آن‌ها از معصوم وقعی نمی‌نهند، به جعل حدیث و انتساب آن به اصحاب نزدیک ایشان پرداختند و احادیث جعلی خود را از طریق آن‌ها به امام معصوم(علیه‌السلام) نسبت دادند.
از این‌رو امامان شیعه(علیهم‌السلام) به پیروان خویش دستور دادن تا احادیثی که می‌شنوند را به ایشان عرضه کنند، برای مثال نقل شده است که امام صادق(علیه‌السلام) به یکی از یاران‌شان فرمود: آنچه را که ابوالخطاب به ایشان نسبت می‌دهد، برای ایشان بازگو کند و پس از آن که گفتار او درباره خود را شنید، به تکذیب آن پرداخت.[1] امام حسن عسکری(علیه‌السلام) نیز پس از آن که کتاب‌های بنی فضال به ایشان عرضه شد، فرمود: «آنچه را روایت کرده‌اند، اخذ کنید و نظریات شخصی‌شان را رها کنید.»[2]
اصحاب نیز این شیوه را از ائمه اطهار(علیهم‌السلام) آموخته بودند به همین خاطر در زمان‌های دیگر خود ایشان احادیث را به امامان شیعه(علیهم‌السلام) عرضه می‌کرده‌اند به عنوان نمونه، عبداللّه بن عطا می‌گوید: «به امام باقر(ع) عرض کردم: مردم از حضرت علی(ع) نقل می کنند که فرموده است: بهترین احرام آن است که در همان محل سکونت محرم شوی. امام باقر(ع) انکار کرد و استدلال کرد که حضرت رسول اللّه(ص) ساکن مدینه بود و میقات او «ذوالحلیفه» بود، و بین این دو شش میل فاصله است و اگر این کار فضیلت بود، حضرت از مدینه محرم می گشت. برخلاف این گفته، علی(ع) می فرمود: تا میقات، از لباس خود بهره جویید».[3] یا فضیل بن عثمان می گوید: «از حضرت صادق(ع) سؤال شد: این خبیث‌ها(غلات) از پدرت روایت می‌کنند که ایشان فرمود: «چون معرفت پیدا کردی هر کار خواهی بکن»، و بر این اساس هر حرامی را حلال می‌شمرند. امام صادق(ع) فرمود: چطور؟! خداوند ایشان را لعنت کند! منظور پدرم این بود که پس از شناخت حق، هر کار خیری خواستی انجام بده که از تو قبول می‌شود».[4]
این موضوع به قدری باب شد که حتی راویان اهل سنت نیز احادیث خویش را به برخی از ائمه اطهار(سلام‌الله‌علیهم) به عنوان پیشوای بزرگ علمی عرضه می‌کردند، به عنوان نمونه می‌توان «ابن جریح» نام برد که از سنّیان علاقمند به امام جعفر صادق(علیه‌السلام) بوده و روایات خویش را به ایشان عرضه می‌کرد.[5]
ب) بایکوت راویان متهم به غلو
پیش‌تر اوامر مؤکد ائمه اطهار(علیهم‌السلام) در زمینه پرهیز اصحاب از غالیان مورد توجه قرار گرفت. این روایات که صرف مجالست با غالیان را برای از دست رفتن ایمان کافی می‌دانست، چنان تأثیر عمیقی بر جامعه شیعه نهاد که آن‌ها نه تنها از غلو و غالیان فاصله می‌گرفتند، بلکه ترس از دست رفتن دین‌شان، چنان واهمه‌ای ایجاد کرده بود که هر کسی را که به ترویج اندیشه‌هایی نزدیک به آموزه‌های آن‌ها می‌دیدند، ترک می‌گفتند. از این‌رو می‌توان چنین ادعا کرد که یکی از اقدامات مفید اصحاب ائمه اطهار(علیهم‌السلام) در مبارزه با جریان انحرافی غلو، بایکوت علمی راویان غالی یا متهم به غلو بود. اصحاب که همگی بر اساس دستور معصومان(علیهم‌السلام) از غالیان فاصله می‌گرفتند، هیچ گونه تعاملی چه از حیث اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و علمی با آن‌ها نداشتند.
__________________________________________________________________
پی‌نوشت
[1]. اختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن طوسی، مشهد، دانشگاه مشهد، 1409ق، ص291-292.
[2]. الاستبصار، محمد بن حسن طوسی، تهران، دارالکتب الاسلامیه،1390ق،ص317.
[3]. معاني الأخبار، محمد بن على ابن بابويه،قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1403 ق، ص382.
[4]. معاني الأخبار،ص182.
[5]. معجم رجال الحديث و تفصيل طبقات الرواة، ابوالقاسم خويى، بی‌نا، بی‌جا، ج12، ص21.
** برای مطالعه بیشتر در این زمینه مراجعه کنید به «شیوه‌های مواجهه با دروغ و جعل حدیث غالیان»