آیا امام جواد(ع) رنگین پوست بود؟

شبهه: یکی از شبهاتی که در باب اوصاف امام جواد(علیه السلام) مطرح شده این است که آن حضرت سیاه بوده و این مساله برای شیعیان آن‌قدر غریب بوده که  حتی برادران و عموهای حضرت، به امام رضا(علیه‌السلام) اعتراض کرده اند که ما در میانمان چنین امامی نداشته ایم. این ها همه در حالی است که هیچ عالمی این راز را افشا نکرده است.[1] ما در این جا به بررسی این شبهه می پردازیم:

پاسخ:
در کتاب کافی مقل شده: زكريا بن يحيى گويد: شنيدم على بن جعفر، به حسن بن حسين بن على مي‌گفت: به خدا سوگند كه خدا ابو الحسن الرضا(ع) را يارى كرد، حسن گفت: آرى به خدا قربانت گردم، همانا برادرانش نسبت به او ستم كردند، على بن جعفر گفت: آرى به خدا ما عموهايش هم به او ستم كرديم، حسن گفت: قربانت گردم، مگر شما چه كرديد؟ زيرا من نزد شما نبودم، گفت: ما و برادرانش به او گفتيم: هرگز در ميان ما خاندان، امامى كه رنگش دگرگون باشد نبوده؛ حضرت رضا(ع) فرمود: او پسر من است، آنها گفتند: همانا رسول خدا(ص) به حكم قيافه‌شناس داورى کرده است، ميان تو و ما هم قيافه‌شناس داور باشد، حضرت فرمود: من دنبال آن‌ها نمی‌فرستم، شما بفرستيد، و به آنها اطلاع ندهيد كه براى چه دعوت‌شان می‌كنيد و شما در خانه خود باشيد. چون آنان آمدند، ما را در باغی نشستیم و عموها و برادران و خواهران امام رضا(ع) صف كشيدند و آن حضرت را گرفته خرقه و كلاه پشمين پوشاندند و بيلى بر دوشش گذاشتند و گفتند به صورت باغبانى وارد باغ شو، سپس امام جواد(ع) را آوردند و به قيافه‌شناسان گفتند: اين پسر را بپدرش منسوب كنيد، آنها گفتند: او را در اينجا پدرى نيست؛ ولى اين و اين عموى پدر او هستند و اين عموى خود اوست و اين عمه اوست، اگر او در اينجا پدرى داشته باشد، همين صاحب باغ است كه قدم‌هاى او با قدم‌هاى اين پسر يكسان است و چون حضرت رضا(ع) برگشت، گفتند: همين شخص پدر اوست. على بن جعفر گويد: من برخاستم و لب امام جواد(ع) را چنان بوسيدم كه آب دهانش را مكيدم و به او عرض كردم: گواهى دهم كه تو نزد خدا امام منى...».[2]

 برای فهم بهتر حدیث ابتدا اوصاف امام جواد علیه السلام ذکر می شود و بعد از آن اوصاف مورد شبهه را بررسی لغتی قرار می دهیم:
از اوصاف جسمی حضرت جواد علیه السلام  با این تعابیر یاد شده است: حائل للون[3]، شدید الْأُدْمَة[4](سیاه شدید).

بررسی لغوی
حائل: یعنی کسی که رنگش تغییر می کند. [5] به کسی می گویند که رنگ بدنش به سیاهی تغییر می کند.[6] حائل اللون یعنی کسی‌که رنگ پوستش سبزه شدید است.[7]

اما در این که رنگ پوست حضرت جواد(علیه السلام) سبزه بوده است یا سیاه سه قول وارد شده است:
1. روایتی از ابن شهر آشوب آمده است که رنگ پوست صورت حضرت، سیاه بوده است در حالی‌که رنگ بدن‌شان سفید بوده است.[8]
2. رنگ بدن حضرت سفید معتدل بوده است.[9]
3. بسیاری از مورخین قائل هستند از آنجا که مادر بزرگوار آن حضرت از آفریقا بوده، رنگ بدن آن حضرت سبزه مایل به سیاه بوده(سبزه شدید) بوده و مانند پدرانش گندم گون نبوده است. و این تاثیری وراثتی می باشد که امری طبیعی است.[10]

جالب است که در صفات امام باقر علیه السلام اسمر اللون(مایل به سیاهی، سبزه بودن) نیز ذکر شده است.[11] در حالیکه پدر ومادر ایشان هر دو از فرزندان امیرالمومنین و فاطمه زهرا(علیهماالسلام) می باشند وآنها سفید پوست بوده اند، ولی فرزندشان امام باقر(علیه السلام) اسمر اللون بوده و کسی اسمر اللون را به سیاه پوست بودن تعبیر نکرده است واین می تواند قرینه خوبی بر گفتار این عده از محققان باشد که قائل به سبزه بودن امام جواد(علیه السلام) هستند. بنابراین مراد از شدید الادمه و حائل اللون و.. ناظر به سبزه مایل به سیاه می باشد، نه اینکه کلا سیاه پوست باشد. و بنا بر قولی اعتراض خویشان امام رضا(علیه السلام) به آن حضرت به خاطر طمع در امامت بوده است. و رنگ پوست امام جواد(علیه السلام) بهانه ای بیش نبوده است.[12]

کلام آخر: آنچه که از آیات و روایات به دست می آید این است که امام باید از مقام عصمت و نص از امام قبلی و معجزه برخوردار باشد و اینکه رنگ پوست امام چه باشد، هیچ گونه نقص و عیبی برای امام به حساب نمی‌آید. [13] 

______________________________________________________________

پی نوشت: 

[1] . «عليّ بن إبراهيم، عن أبيه، و عليّ بن محمّد القاساني جميعا، عن زكريّا بن يحيى بن النعمان الصيرفي قال: سمعت عليّ بن جعفر، يحدّث الحسن بن الحسين بن عليّ بن الحسين فقال: و اللّه لقد نصر اللّه أبا الحسن الرّضا(ع) فقال له الحسن: إي و اللّه جعلت فداك لقد بغى عليه إخوته، فقال عليّ بن جعفر إي و اللّه و نحن عمومته بغينا عليه فقال له الحسن: جعلت فداك كيف صنعتم فإنّي لم أحضركم؟ قال: قال له إخوته و نحن أيضا: ما كان فينا إمام قطّ حائل اللّون فقال لهم الرّضا (عليه السلام): هو ابني، قالوا: فانّ رسول اللّه (صلى اللّه عليه و آله) قد قضى بالقافة فبيننا و بينك القافة، قال: ابعثوا أنتم إليهم فأمّا أنا فلا و لا تعلموهملما دعوتموهم و لتكونوا في بيوتكم، فلمّا جاءوا أقعدونا في البستان و اصطفّ عمومته و إخوته و أخواته و أخذوا الرّضا (عليه السلام) و ألبسوه جبّة صوف و قلنسوة منها و وضعوا على عنقه مسحاة و قالوا له: ادخل البستان كأنّك تعمل فيه، ثمّ جاءوا بأبي جعفر (عليه السلام) فقالوا: الحقوا هذا الغلام بأبيه، فقالوا: ليس له هاهنا أب و لكن هذا عمّ أبيه و هذا عمّ أبيه و هذا عمّه و هذه عمّته و إن يكن له هاهنا أب فهو صاحب البستان، فانّ قدميه و قدميه واحدة فلمّا رجع أبو الحسن (عليه السلام) قالوا: هذا أبوه، قال عليّ بن جعفر: فقمت فمصصت ريق أبي جعفر (عليه السلام) ثمّ قلت له: أشهد أنّك إمامي عند اللّه، فبكى الرّضا (عليه السلام)، ثمّ قال: يا عمّ أ لم تسمع أبي و هو يقول: قال رسول اللّه (صلى اللّه عليه و آله): بأبي ابن خيرة الاماء ابن النوبيّة الطيّبة الفم، المنجبة الرّحم ويلهم لعن اللّه الاعيبس و ذرّيّته [1]، صاحب الفتنة و يقتلهم سنين و شهورا و أيّاما، يسومهم خسفا و يسقيهم كأسا مصبرة و هو الطريد الشريد الموتور بأبيه و جدّه، صاحب الغيبة يقال: مات أو هلك، أيّ واد سلك؟! أ فيكون هذا يا عمّ إلّا منّي؟ فقلت: صدقت جعلت فداك» الكافي- ط الاسلامية ، الشيخ الكليني ،ج 1،  ص 322. http://lib.eshia.ir/11005/1/322.  مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول ،العلامة المجلسي ،  ج3،  ص 379. http://lib.eshia.ir/71429/3/379.

[2]    شرح الكافي المازندراني، الملا صالح، ج ،6  ص 194 . http://lib.eshia.ir/86791/6/194

[3] . الكافي- ط الاسلامية ، الشيخ الكليني ،ج 1،ص 322. http://lib.eshia.ir/11005/1/322.  مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول ، العلامة المجلسي ،ج 3  ص 379. http://lib.eshia.ir/71429/3/379.

[4] . طبرى آملى صغير، محمد بن جرير بن رستم، دلائل الإمامة ، ص384.ناشر: بعثت ‏ايران ؛ قم، چاپ: اول، 1413ق.

[5] . والحائل: المُتَغَيِرّ اللَّوْن. العين ، الخليل بن أحمد الفراهيدي،ج 3 ، ص 298. http://lib.efatwa.ir/40660/3/298/. والحائلُ: المُتغيِّرُ اللَّونِ من كلِّ شَيْء، مِن:} حالَ لونُه: إِذا تَغيَّر واسودَّ،القاموس المحيط ، الفيروز آبادي، مجد الدين ،ج1 ،ص 989. http://lib.efatwa.ir/40667/1/989/ .

[6] . والحائل الْمُتَغَيّر اللَّوْنِ، ورجلٌ حَائِل اللَّوْن إِذا كَانَ أسودَ متغيراً تاج العروس ، الزبيدي، مرتضى ،ج28 ، ص 373. http://lib.efatwa.ir/46261/28/373. ولدت غلاما حائل اللون, إذا ولدته أسود تهذيب اللغة ، الأزهري، أبو منصور،ج 5 ،ص 157. http://lib.efatwa.ir/40687/5/157.

[7] . الحائل»: المتغيّر اللون، وللذي لونه يميل إلى الخضرة، ويعني هنا أنّ لونه غير لون آبائه عليهم السلام، قيل: فكأنّ لون أبي جعفر عليه السلام كان شديد الخضرة؛ لمكان اُمّه وهي نوبيّة من الحبش . الهدايا لشيعة ائمّة الهدي ، مجذوب التبریزي، شرف الدین محمد،  ج3  ،ص 518. http://lib.eshia.ir/27271/3/518.

[8] . مسند الإمام الجواد أبي جعفر محمد بن علي الرضا(ع) ، العطاردي، الشيخ عزيز الله ،ص111. http://lib.eshia.ir/86864/1/111. مسند الإمام الجواد أبي جعفر محمد بن علي الرضا(ع) ، العطاردي، الشيخ عزيز الله ،  ج 1  صفحه ،121. http://lib.eshia.ir/86864/1/121/..

[9] . صفته ابيض معتدل. نور الأبصار في مناقب آل بيت النبي المختار(ص) ، شُرَّاب، محمد حسن، ج 1،ص 326. http://lib.eshia.ir/86939/1/326 .

[10]  . الحائل»: المتغيّر اللون، وللذي لونه يميل إلى الخضرة، ويعني هنا أنّ لونه غير لون آبائه عليهم السلام، قيل: فكأنّ لون أبي جعفر عليه السلام كان شديد الخضرة؛ لمكان اُمّه وهي نوبيّة من الحبش . الهدايا لشيعة ائمّة الهدي ، مجذوب التبریزي، شرف الدین محمد،  ج3  ،ص 518. http://lib.eshia.ir/27271/3/518. مسند الإمام الجواد أبي جعفر محمد بن علي الرضا(ع) ، العطاردي، الشيخ عزيز الله ،ج 1،  ص 17. http://lib.eshia.ir/86864/1/17. أعيان الشيعة ، الأمين، السيد محسن ،ج2  ،ص 33. http://lib.eshia.ir/71735/2/33 . بحار الأنوار - ط دارالاحیاء التراث ، العلامة المجلسي ، ج50،  ص 15. http://lib.eshia.ir/71860/50/15.

[11] .إنه كان معتدل القامة اسمر اللون. حياة الإمام محمّد الباقر عليه السلام دراسة وتحليل ، باقر شريف القرشي ،  ص 26. http://lib.eshia.ir/27837/1/26

[12] . المقصود أن لونه ليس مثل لونك و لون آبائك الطاهرين لان لونه (ع) كان أسمر، و كان غرضهم من ذلك سلب نسبه (ع) لسلب إمامته طمعا فيها نعوذ باللّه من ذلك. شرح الكافي ، المازندراني، الملا صالح    جلد : 6  صفحه : 194. http://lib.eshia.ir/86791/6/194 .

[13] . الارشاد شیخ مفید ،ج 2،ص384-414.،ترجمه رسولی محلاتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی،1378. تحفة الأولياء ، الأردکاني، محمد علي    ،ج 2 ، ص 118. http://lib.eshia.ir/27290/2/118 .