شب قدر، شب اثبات امامت

بر طبق آیات و روایات، شب قدر شب پر فضیلتی است که مقدرات یک ساله انسان، از آسمان بر ولیّ خدا نازل می شود و به دستور خدا، ملائکه الهی در این شب، بر گرد ساحت مقدس حجت خدا در زمین طواف می‌کنند و امور یک سال را به ایشان تقدیم می‌دارند. از این‌رو امام باقر(علیه‌السلام) در حدیثی این شب را حجتی برای اثبات امامت معرفی می‌کنند و می‌فرمایند: «اى شیعیان! با سوره «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ» احتجاج کنید تا مخالفان را (در برابر برهان) به زانو در آورید.» و نیز به آیه «حم وَ الْکِتابِ الْمُبِینِ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةٍ مُبارَکَةٍ إِنَّا کُنَّا مُنْذِرِینَ [دخان/1-3]» احتجاج کنید؛ چون این نزول بعد از رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) قطعاً تنها براى والیان امر (ائمه اطهار) است.»[1]

اما اثبات امامت با استفاده از شب قدر، مبتنی بر دو امر است:
1. شب قدر تا قیامت ادامه دارد
از آیات قرآن و روایات این‌گونه استنباط می‌شود که شب قدر تنها مخصوص زمان پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) نبوده و بعد از ایشان نیز ادامه دارد؛ زیرا هرجا در آیات قرآن، سخن شب قدر به میان آمده است، خداوند متعال با فعل مضارع از آن یاد کرده است و فعل مضارع در زبان عرب، بر استمرار دلالت دارد.[2]
این موضوع توسط روایاتی که در کتاب‌های شیعه و اهل سنت نقل شده، تأیید می‌شود؛ در کتب اهل سنت از قول «عبدالله بن مکانس» نقل شده است که به «اباهریره» گفته بود: «گمان مى‌کنند شب قدر از بین رفته» و وى در پاسخ گفته بود: «دروغ است و در همه ماه‌هاى رمضانى که در پیش روست، شب قدر قرار دارد.» و یا در روایتی دیگر از «عبدالله بن عمر» این گونه نقل شده: «درباره شب قدر از پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) سؤال شد که آیا همیشگى است یا اختصاص به زمان خاصى دارد؟ حضرت فرمود: همه ماه‌هاى رمضان داراى شب قدر است.»[3]
در جوامع حدیثی شیعه نیز روایات متعددی در تأیید این موضوع وجود دارد که به عنوان نمونه می‌توان به این حدیث از امام صادق(علیه‌السلام) اشاره کرد که فرمودند: «شب قدر در تمام سال‌ها موجود است».[4]

2. نزول ملائکه در شب قدر
نکته دیگری که باید به آن توجه داشت این است که ملائکه در شب قدر فرود می‌آیند تا امر الهی را نازل کنند، آنچنان که خداوند متعال در آیه 4 سوره قدر به آن اشاره می‌کند، اکنون این سوال پیش می‌آید که چه شخصی می‌تواند محل نزول ملائکه باشد!؟ خداوند متعال در آیه 2 سوره نحل به این سوال پاسخ داده و می‌فرماید: «يُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلى‏ مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ أَنْ أَنْذِرُوا أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ أَنَا فَاتَّقُون‏[نحل/2] فرشتگان را با روح (الهى) بفرمانش بر هر كس از بندگانش بخواهد نازل مى‏‌كند؛ (و به آن‌ها دستور مى‏‌دهد) كه مردم را انذار كنيد؛ (و بگوييد:) معبودى جز من نيست؛ از (مخالفت دستور) من، بپرهيزيد!» بر اساس این آیه، شخصی محل نزول ملائکه قرار می‌گیرد که هم از جهت عملی و هم از جهت نظری از هر شرک و انحرافی در امان باشند.[5] تا بتواند مردم را به مراتبِ بالای توحید سوق دهد، از این‌رو ملائکه تقدیر عالم را بر شخصی نازل می‌کنند که از عصمت برخوردار باشد.
از سوی دیگر بین ملائکه و فردی که مقدرات به وی عرضه می‌شود، باید سنخیت وجود داشته باشد؛ بدون شک ملائکه از عصمت برخوردار هستند[انبیاء/27] لذا محل نزول ایشان نیز باید معصوم از هر خطا و اشتباهی باشد.

بنابراین باید در تمام طول تاریخ، انسان‌ معصومی وجود داشته باشد که ملائکه در شب قدر ــ که هر ساله تکرار می‌شود ــ بر وی نازل شده و مقدرات عالم را بر ایشان عرضه کنند که از دیدگاه شیعه این فرد، امام معصوم است، آنچنان که ابن عباس از امیر المومنین(علیه‌السلام) نقل کرد: «به تحقیق، شب قدر در هر سال وجود دارد، در آن شب امر همه سال نازل می‌شود، و آن امر، بعد از رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) صاحبانی دارد» ابن عباس عرض کرد: آنان کیستند؟ حضرت فرمود: «من و یازده [فرزند] از صلب‌ من.»[6]

در پایان لازم است به این نکته اشاره کنیم، که این مطلب لوازم زیادی دارد از جمله این‌که:
1. وجود حجت خدا در هر عصری؛ علامه مجلسی(ره) در این باره می‌گوید: «محتوای سوره‌های دخان و قدر بر این امر دلالت دارد که حُکم نازل شده از طرف خداوند سبحان، در شب قدر، حکم یقینی، حتمی و واقعی است، و ناگزیر از وجود فردی آگاه و عالم نسبت به آن حکم هستیم، زیرا در غیر این صورت، فایده‌ای بر فرو فرستادن آن حکم، مترتّب نیست. عالم به آن حکم، شخصی غیر از امام معصوم(علیه‌السلام) تأیید شده از جانب خداوند سبحان نیست. بنابراین، وجود امام واجب‌الاطاعه، عالم به همه امور دین در هر زمانی، تا هنگامی که تکلیف شرعی باقی است، لازم و ضروری است.»[7]

2. شمول علم امام به مقدرات تمام هستی؛ زیرا تمام مقدرات هستی در شب قدر به امام عرضه می‌شود و بر این اساس امام به آن علم و آگاهی دارد آنچنان که امام باقر(علیه‌السلام) در این زمینه می‌فرماید: «هر آینه، در شب قدر، تفسیر امور هر سال بر ولیّ خدا نازل می‌شود؛ بخشی از آن امور مربوط به امور شخصی وی، و بخش دیگر مربوط به امور مردم است.»[8]

_________________________________________
پی‌نوشت
[1]. الكافي، ثقة الإسلام‏ کلینی، دار الكتب الإسلامية، 1407 ق‏، ج‏1، ص249.
[2]. تفسير نمونه، آیت الله مکارم شیرازی، دار الكتب الإسلامية، 1371 ش‏، ج‏27، ص190.
[3]. الدر المنثور فى التفسير بالماثور، سیوطی، كتابخانه آيت الله مرعشى،  1404 ق‏، ج‏6، ص372.
[4]. وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، مؤسسة آل البيت، 1409 ق‏، ج‏10، ص359.
[5]. ر.ک. الميزان في تفسير القرآن، علامه طباطبایی، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات‏، بیروت، 1390 ق‏، ج‏12، ص210.
[6]. الكافي، ج‏1، ص533.
[7]. مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، علامه مجلسی، دار الكتب الإسلامية، 1404 ق‏، ج‏3، ص79.
[8]. الكافي،ج‏1، ص248