روایتی که در تفسیر عیاشی نقل شده از جهت سندی ضعیف است.
امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) جلوه‌ای از رحمت الهی بر بندگان است، به گونه که در زیارت آل یاسین خطاب به ایشان می‌فرماید: «السلام علیك أیها الرحمه الواسعه». اما متأسفانه برخی تلاش کرده‌اند از آن حضرت چهره‌ای خشن و غضب‌آلود معرفی کنند، و برای این منظور به احادیثی استناد کرده‌اند که در مجامع روایی وارد شده اند.
پاسخ: در رد این ادعا لازم است به چند نکته توجه شود اول اینکه: صرف نقل یک روایت در مجامع روایی دلیل بر صحیح بودن آن نیست، بلکه باید سند آن مورد بررسی قرار گیرد، ثانیا: اگر فرضاً روایتی سندش صحیح باشد، نباید با قرآن و مسلمات اندیشه تشیع تعارض داشته باشد که در این صورت یا باید آن را کنار گذاشت یا اینکه وجه جمعی با مسلمات پیدا کرد، از این رو صرف نقل روایات بدون تحلیل صحیح اندیشه‌ای را اثبات نمی‌کند، در ادامه به یکی از شواهد این افراد اشاره کرده و آن را مورد تحلیل قرار می‌دهیم.
عبدالله بن بکیر از امام کاظم(علیه‌السلام) نقل می‌کند که درباره تفسیر آیه «وَلَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ طَوْعًا وَکَرْهًا[آل‌عمران/83] هر آن که در آسمان و زمین است چه از روی اختیار یا اجبار مطیع فرمان خداست» سؤال شد، امام فرمود: این آیه درباره‌ی قائم آمده است، هنگامی که علیه یهود، نصارا، صابئیان، مادی گرایان و برگشتگان از اسلام و کافران در شرق و غرب کره زمین قیام می‌کند و اسلام را به آنان پیشنهاد می‌کند، هر کس از روی میل پذیرفت، دستور می‌دهد که نماز بخواند و زکات بدهد و بر طبق آن چه فرد مسلمان مأمور به انجام آن است رفتار کند و هر کس مسلمان نشود، گردنش را می زند.»
در تحلیل این روایت لازم است به چند نکته توجه داشت:
1. این روایت اولین بار در کتاب تفسیر عیاشی[1] نقل شده است و بعد از آن دیگران از این کتاب نقل کرده‌اند.
2. از خصوصیت‌های تفسیر عیاشی این است که اسناد روایات را حذف کرده تا هم اختصار و سهولت برای کاتبان باشد و هم در فرصتی مناسب، این متن را نزد کسی که آن را به طریق سماع یا اجازه از مؤلف به دست آورده، عرضه کند، بر این اساس تمام روایات کتاب مرسل هستند.[2]
3. روایت مرسل ضعیف است و برطرف کردن ضعف آن در صورتی است که به وسیله شهرت عملی یا روایی جبران شود.[3]
4. این روایت نه تنها شاهدی برای تأیید خود در میان آیات و روایات ندارد، بلکه مخالف با مسلمات قرآن و روایات است؛ زیرا بر اساس آیات قرآن اکراه و اجباری در دین وجود ندارد و هر کسی در انتخاب دین خویش آزاد است آنچنان که خداوند متعال می‌فرماید: «لا إِكْراهَ فِی الدِّين [بقره/256] در دين هيچ اجبارى نيست.» از سوی دیگر پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) موظف بود که پیام الهی را به مشرکین برساند و آنان را در پذیرش دین آزاد بگذارد: « وَ إِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِكينَ اسْتَجارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلامَ اللَّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا يَعْلَمُون [توبه/6] و اگر يكى از مشركان از تو پناه خواست، پناهش بده تا كلام خدا را بشنود؛ سپس او را به مكان امن ببر، چرا كه آنان قومى نادانند.» و بنا بر روایات امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) همان سیره رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) را در زمان ظهور انجام می‌دهد، به عنوان نمونه می‌توان به این حدیث از پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) اشاره کرد که فرمودند: «یکی از اهل بیت من قیام می‌کند و به روش و سنت من رفتار می‌نماید.»[4]
در نتیجه: حضرت، بعد از ظهور، رحمتی برای عالمیان است و هرگز سخت گیری نکرده و هرگز با سیره پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) مخالفت نکرده و مانند آن حضرت با مردم با مهربانی و عطوفت برخورد کرده و انسان‌ها را در انتخاب دین آزاد می‌گذارد.
________________________________________
پی‌نوشت
[1]. تفسير العياشي، عياشى، محمد بن مسعود، تهران، المطبعة العلمية، 1380 ق، ج1، ص183.
[2]. تفسير العياشي، ج1، ص2.
[3]. بررسی اعتبار احادیث مرسل ربانی، محمد حسن، ، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۹ش، ص۲۱۲.
[4]. بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، دار إحياء التراث العربی، ج51، ص82.
روایتی که در تفسیر عیاشی نقل شده که امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) گردن مخالفان خویش را خواهد زد، از جهت سندی ضعیف و از جهت محتوایی با اصول اسلام سازگاری ندارد.