انتخاب امام از ناحیه خداوند متعال

سوال:
اگر از نظر حضرت علي خلافت انتصابي است؛ پس در جاي جاي نهج البلاغه بر این تأکيد مي‌كند که حکومت سياسي از طریق بيعت و رأي صورت مي‌گيرد. به عنوان نمونه اميرالمؤمنين در نامه ششم نهج البلاغه خطاب به معاویه مي‌فرماید: مردمي که با ابوبکر و عمر و عثمان بيعت کردند، هم به این صورت بيعت مرا پذیرفتند؛ پس کسي که حاضر است نتواند دیگري را خليفه گيرد و آن که غائب است نتواند کرده‌ي حاضران را نپذیرد. شوري از آن مهاجرین و انصار است؛ پس اگر اینان بر امامت کسي گرد آمدند و او را امام خود ناميدند، خشنودي خدا در آن است.

پاسخ به سوال:
در مورد کلام اميرالمؤمنين (عليه السلام) در نامه ششم نهج البلاغه كه فرمودند:« إِنَّهُ بَايَعَنِي الْقَوْمُ الَّذِينَ بَايَعُوا أَبَا بَكْرٍ وَ عُمَرَ وَ عُثْمَانَ عَلَى مَا بَايَعُوهُم ...»‏، مخاطب حضرت علی (عليه السلام) در اين کلام، معاوية بن ابی‌سفيان است، کسی که به نظريه نصّ اعتقادی ندارد، ولی سيره خلفای قبل از اميرالمؤمنين(عليه السلام) را در ظاهر قبول دارد، به‌خاطر همين، امیرالمؤمنین از باب اينکه با دشمن در مقام بحث و مناظره، گاهی به اعتقادهای خودش استدلال می‌شود، با معاويه از همين راه استفاده می‌کند و در حقيقت می‌فرمايد: اگر تو معتقد به بيعت هستی و می‌گويی که بيعت به خلفا مشروعیت داده، مردم با من هم همانند آنان بيعت کردند و کسیکه غایب بوده (معاویه) باید نظر این اجماع را بپذیرد، همانگونه که در مورد خلیفه اول چنین نظری دارید. بنابراين اين كلام تاييدی برای خلافت خلیفه‌ی اول نیست، زيرا امامت و جانشينی پيامبر بايد با نص الهی باشد و انتخاب خليفه به دست مردم نيست و در حقيقت اين مناظره امیرالمؤمنین با معاويه طبق مبانی خود اوست، مانند مناظره حضرت ابراهيم با بت‌پرستان و ستاره‌پرستان؛ شيوه‌ای که حضرت ابراهيم (علیه السلام) در برخورد با مخاطبان خود انتخاب کرد، استفاده از باورهای نادرست آنان و تنظيم استدلال خويش با مبنا قرار دادن همان باورها بود. اميرالمؤمنین نه معتقد به خلافت انتخابی و شورايی است و نه اجماع مهاجرين و انصار را دليل رضايت خداوند می‌داند؛ بلكه با استفاده از قاعده الزام كسی را كه معتقد به خلافت انتخابی بود و بيعت مهاجرين و انصار را دليل مشروعيت خلافت می‌دانست محكوم می‌كند و به معاويه فهماند كه حتی بر مبنای پذيرفته شده خودت بازهم حق نداری كه از بيعت با من سرپيچی كنی!