- امیر المومنین (عليه السلام) : «هر كه به كردار عده اى راضى باشد، مانند كسى است كه همراه آنان، آن كار را انجام داده باشد و هر كس به كردار باطلى دست زند او را دو گناه باشد: گناه به جا آوردن آن و گناه راضى بودن به آن».
میل به خوبی و دوری از بدی دو مقوله ای هستند که هر انسان عاقلی خواهان آن است و هر طبع سلیمی آن را می پذیرد، حال اگر در این زمینه امر و نهی وجود داشته باشد می شود همان امر به معروف و نهی از منکر که از بزرگترین واجبات الهی شمرده می شود. یعنی امر به معروف و نهی از منکر فقط جنبه شرعی ندارد و به لحاظ عقلی هم یک تکلیف شمرده می شود.
ممکن است اشکال شود به اینکه اگر هر انسانی خواهان خوبی است و از بدی منزجر می شود چرا باید در این زمینه امر و نهی وجود داشته باشد؟
پاسخ این است که درست است هر کس به خوبی میل دارد، اما ممکن است در مصداق اشتباه کند و چیزی را خوب بپندارد که واقعا خوب نیست و بلکه به ضرر اوست، و یا با اینکه خوب و بد را می داند ولی به خاطر هوا های نفسانی خلاف آن را انجام می دهد، لذا امر به معروف برای این است که فرد خاطی به اشتباه خود پی ببرد.
یکی از جنبه های اهمیت این واجب الهی به خاطر این است که اثر اجتماعی دارد و اقامه ی این فریضه الهی، اصلاح جامعه را در پی دارد و در لسان معصومین (صلوات الله علیهم) فراوان به آن سفارش شده است؛
امام جواد (علیه السلام) در این باره می فرماید: «كسى كه شاهد كارى باشد و از آن کراهت داشته باشه باشد، مانند كسى است كه شاهد آن نبوده است و كسى كه شاهد كارى نباشد اما به آن راضى باشد، مانند كسى است كه شاهد آن بوده است».[1]
طبق این روایت شریف در مشارکت با گنهکار همین مقدار کافی است که انسان از عمل فرد خاطی راضی باشد، لذا به ما دستور دادند که در مواجه با منکر اولین مرحله آن انزجار قلبی است؛ یعنی انسان وقتی منکری را مشاهده کرد حداقل کاری که می تواند و باید انجام دهد این است که قلبا از معصیت ناراضی باشد که اگر غیر از این باشد طبق فرمایش امام جواد (علیه السلام): «هر کس کار زشتی را نیک شمارد در آن شریک است».[2]
علاوه بر اینکه رضایت از عمل قبیح موجب شراکت در آن عمل می شود، گاهی اثری بالاتر از این دارد و موجب فراهم آوردن خشم الهی می گردد.
به تعبیر امیر مومنان علی (علیه السلام): «اى مردم! راضى بودن و ناراضى بودن به كارى، مردم را در (پيامد) آن كار شريك مى گرداند. ناقه ثمود را تنها يك نفر پى كرد، اما خداوند همه قوم ثمود را عذاب داد؛ زيرا همه به كار آن مرد راضى بودند».[3]
اما کسی که بخواهد مشارکت در معصیت نداشته باشد و بلکه فریضه ی امر به معروف احیاء کند لازم است از شرایط آن آگاهی داشته باشد تا بتواند به درستی به وظیفه خود عمل کند.
ما در اینجا شرایط امر به معروف با توجه به نظر مقام معظم رهبری بیان می کنیم:
شرایط امر به معروف و نهی از منکر
۱: علم به معروف و منکر ۲: احتمال تأثیر ۳: اصرار بر گناه ۴: نداشتن مفسده.
امر به معروف و نهی از منکر در صورتی واجب است که واجد شرایط چهارگانه باشد، بنابراین اگر امر و نهی یکی از آن شرایط را نداشته باشد، مثلاً مفسده داشته باشد در این صورت، امر و نهی واجب نیست، هر چند شرایط دیگر را دارا باشد.
اما توضیح موارد چهار گانه:
۱. علم به معروف و منکر
شرط اول امر به معروف و نهی از منکر، علم به معروف و منکر است یعنی امر و نهی کننده باید معروف و منکر را بشناسد و در غیر این صورت موظف نیست امر به معروف و نهی از منکر کند، بلکه نباید چنین کاری بکند؛ زیرا ممکن است در اثر جهل و نادانی امر به منکر و نهی از معروف کند، بنابر این نهی از منکر کردن کسی که نمی دانیم کارش حرام است یا نه (مثلاً معلوم نیست موسیقی که گوش می‌دهد از نوع مبتذل و حرام آن است یا حلال) واجب بلکه جایز نیست.
۲. احتمال تأثیر
شرط دوم امر به معروف و نهی از منکر، احتمال تأثیر است یعنی امر و نهی کننده باید احتمال بدهد که امر و نهی او اثر و نتیجه ای ولو در آینده دارد.
۳. اصرار بر گناه
شرط سوم امر به معروف و نهی از منکر اصرار بر گناه است، یعنی باید شخص گناهکار بر استمرار گناه، اصرار و سماجت داشته باشد و چنانچه معلوم شود که وی بدون این که امر و نهی شود خود از خطا دست بر می‌دارد یعنی معروف را به جا می آورد و منکر را ترک می‌کند امر و نهی او واجب نیست.
۴. نداشتن مفسده
شرط چهارم امر به معروف و نهی از منکر، نداشتن مفسده است یعنی باید امر و نهی مفسده نداشته باشد، بدین ترتیب اگر امر و نهی موجب شود به شخص امر و نهی کننده و یا به مسلمان دیگر مفسده یی از قبیل ضرر جانی و یا آبرویی و یا مالی برسد، در اینجا امر و نهی واجب نیست. البته مکلف موظف است ملاحظه‌ی اهمیت را بکند یعنی باید در تمام معروف و منکر ها بین مفسده ی امر و نهی و مفسده ی ترک امر و نهی مقایسه کند و سپس به آنچه مهم تر است عمل نماید».[4]
پی نوشت:
[1]. مَن شَهِدَ أمرا فكَرِهَهُ كانَ كمَن غابَ عَنهُ ، و مَن غابَ عَن أمرٍ فرَضِيَهُ كانَ كمَن شَهِدَهُ /تحف العقول، ابن شعبه حرانی، ص456
[2]. مَنِ استَحسَنَ قَبيحا كانَ شَريكا فيهِ/کشف الغمه، اربیلی، ج2، ص349.
[3]. أيُّها النّاسِ ، إنَّما يَجمَعُ النّاسَ الرِّضا و السُّخطُ ، و إنَّما عَقَرَ ناقَةَ ثَمودَ رَجُلٌ واحِدٌ ، فعَمَّهُمُ اللّه ُ بِالعَذابِ لَمّا عَمَّوهُ بِالرِّضا/ نهج البلاغه، سید رضی، خطبه201.
[4]. سایت حضرت آیت الله خامنه ای.
شرایط امر به معروف و نهی از منکر عبارتند از: ۱: علم به معروف و منکر ۲: احتمال تأثیر ۳: اصرار بر گناه ۴: نداشتن مفسده. امر به معروف و نهی از منکر در صورتی واجب است که واجد شرایط چهارگانه باشد، بنابراین اگر امر و نهی یکی از آن شرایط را نداشته باشد، مثلاً مفسده داشته باشد در این صورت، امر و نهی واجب نیست، هر چند شرایط دیگر را دارا باشد.