قیامت مراحلی زیادی دارد و ممکن است در برخی مراحل از انسان سوال نشود.
شبهه: قرآن در مورد انسان تنافض گویی کرده و یک بار گفته است از اعمال شما می‌پرسیم و یک بار گفته است نمی‌پرسیم.
پاسخ:
با نگاه اولیه به قرآن کریم به دو دسته از آیات برخورد می‌کنیم، آیاتی مانند: «فَيَوْمَئِذٍ لَا يُسْأَلُ عَنْ ذَنْبِهِ إِنْسٌ وَلَا جَانٌّ[الرحمن/39] در آن روز، هيچ كسی از انس و جن، از گناهش پرسش نمىشود» که می‌گوید هیچ سوالی از گناهان انسان و جنیان پرسیده نمی‌شود و آیاتی مانند «وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُون[صافات/24] آن‌ها را متوقف سازيد كه بايد از آن‌ها سؤال شود» یا این‌که می‌فرماید: «فَوَ رَبِّكَ لَنَسْئَلَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ عَمَّا كانُوا يَعْمَلُونَ [حجر/92] به پروردگارت سوگند كه از همه آن‌ها سؤال مىكنيم، از كارهايى كه انجام دادند» که گویای این است که از تمام انسانها و از اعمال‌شان سوال پرسیده می‌شود؛ لذا ممكن است تصور شود كه اين آيات با هم تعارض دارند و در یک آیه سخن از پرسش از اعمال وجود دارد و در آیه دیگر سخن از عدم پرسش است.
در پاسخ به این سوال باید گفت: قيامت يك روز بسيار طولانى است و انسان از مواقف و گذرگاههاى متعددى بايد بگذرد و در هر صحنه و موقفى بايد مدتى بايستد، طبق بعضى از روايات اين مواقف پنجاه موقف است، در بعضى از اين مواقف مطلقا سؤالى نمىشود، بلكه «رنگ رخساره خبر مىدهد از سر درون» و در بعضى از مواقف مهر بر دهان انسان گذارده مىشود و اعضاى بدن به شهادت بر علیه او برمىخيزند[یس/65] در بعضى دیگر از مواقف، از انسانها دقيقا پرسش مىشود مانند آیاتی که گذشت؛ و در بعضى ديگر، انسانها به جدال و دفاع و مخاصمه برمىخيزند [نحل/111] خلاصه هر صحنهاى شرايطى دارد و هر صحنه از صحنه ديگر خوفناك‌تر است.[1]
موید این تفسیر، آخر همان آیه ایست که می‌فرماید از انسانها سوال نمی‌شود، در ادامه آیه می‌فرماید: «يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيماهُم[الرحمن/41] مجرمان با قيافههايشان شناخته مىشوند» یعنی صورت آنان به نحوی است که مشخص است بهشتی هستند یا جهنمی؛ در آیه‌ای دیگر این نشانه را این‌چنین توضیح می‌دهد: «وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ ضاحِكَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ وَ وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ عَلَيْها غَبَرَةٌ تَرْهَقُها قَتَرَةٌ[عبس/38-41] در آن روز چهرههايى درخشان و نورانی‌اند، و چهرههايى تاريك كه سياهى مخصوصى آن را پوشانده است». لذا آن جایی که صورت و حالت آن گویای سر دورن است، نیازی به پرسش نیست و آن جایی که چنین نیست نیاز است. شاید در مراحل اولیه قیامت این سوال و پرسش واقع شود، سپس در مراحل بعدی نیازی به سوال و پاسخ نباشد و بر اساس چهره‌ی آنان قضاوت شود.
___________________________________________
[1]. مكارم شيرازى ناصر، تفسير نمونه، دار الكتب الإسلامية، تهران، چاپ اول، 1374 ش، ج23، ص 156.
شبهه: قرآن در مورد سوال از انسان، تنافض گویی کرده و یک بار گفته است از اعمال شما می‌پرسیم و یک بار گفته است نمی‌پرسیم.
پاسخ: شاید در مراحل اولیه قیامت این سوال و پرسش واقع شود، سپس در مراحل بعدی نیازی به سوال و پاسخ نباشد و بر اساس چهره‌ی آنان قضاوت شود.