زیارت خانه خدا و مراقد ائمه اطهار(علیهمالسلام) از امور مهم معنوی شمرده شده و روایات بسیاری درباره آن وارد شده است. پاداشهای اخروی مختلفی برای زیارت بیان شده و در روایت آمده است که اهل بیت(علیهمالسلام) به زیارت زوار رفته و هول و هراس قیامت را از آنها دور کرده و ایشان را مورد شفاعت قرار دهند.
زیارت خانه خدا و حرم ائمه اطهار(علیهمالسلام) از امور مهم معنوی شمرده شده و روایات بسیاری درباره آن وارد شده است. پاداشهای اخروی مختلفی برای زیارت بیان شده و در روایت آمده است که اهل بیت(علیهمالسلام) به زیارت زوار رفته و هول و هراس قیامت را از آنها دور کرده[1] و ایشان را مورد شفاعت قرار میدهند.[2] زیارت امام حسین(علیهالسلام) نیز بسیار سفارش شده و روایات و پاداشهای فراوانی برای آن وارد شده است. زائر آن حضرت از آتش دوزخ در امان است[3] و زیارت ایشان، برابر با هزار حج و هزار عمره و آزاد کردن هزار بنده است، اجر هزار شهید از شهداى بدر و هزار روز روزه و هزار صدقه مقبوله به زائر امام حسین(علیهالسلام) عطا میشود[4] و آمرزش گناهان گذشته و آینده نیز یکی از ثوابهایی است که به او داده میشود.[5]
برای زیارت، علاوه بر پاداشهای اخروی، فواید و ثمرات مختلفی از جمله تزکیه نفس و خداشناسی، بیداری دلها و یاد آخرت بیان شده و زیارت، بیانگر اعلام وفاداری[6] و ابراز ادب و ارادت به مراد است. شاخصترین ثمره زیارت، تعظیم و بزرگداشت جایگاه خداوند و ائمه اطهار(علیهمالسلام) است. این نکوداشت زمانی که با پای پیاده صورت گیرد، علاوه بر تعظیم فراوانی که در این حرکت وجود دارد، سبب ایجاد ارتباط معنوی عمیقی میشود و جلوهای عاشقانه از بندگی را به رخ میکشد.
زیارت با پای پیاده، بزرگداشتی است که در گذشته بوده و اختصاص به زمان خاصی ندارد، همانگونه که نقل شده، حضرت آدم هزار بار با پای پیاده به زیارت خانه خدا رفت[7]؛ این شیوه، اختصاص به دین و فرهنگ خاصی ندارد،[8] همان گونه که قیصر، پادشاه روم با خدا پیمان بسته بود که هرگاه در نبرد با امپراتوری ایران پیروز شود، به شکرانه این پیروزى بزرگ، از مقر حکومت خود(قسطنطنیه)، پیاده به زیارت بیتالمقدس برود. او پس از پیروزى، به نذر خود عمل کرد و پاى پیاده رهسپار بیتالمقدس شد.[9]
در دین مبین اسلام نیز، زیارت با پای پیاده، سنتی حسنه شمرده شده و سفارش بسیاری بر آن شده است. امام صادق(علیهالسلام) محبوبترین وسیله تقرب بنده به خداوند را زیارت خانه او با پای پیاده دانسته و میفرمود: «یک حج با پای پیاده، برابر با هفتاد حج است.»[10] تشرف با پای پیاده به بارگاه ائمه اطهار(علیهمالسلام) نیز مورد تأکید بوده و امام صادق(علیهالسلام) در این باره فرمود: «هر که پیاده به زیارت امیر مؤمنان(علیهالسلام) برود، به ازای هر گامى که بر میدارد، ثواب یک حجّ و یک عمره براى او نوشته میشود، و اگر پیاده برگردد، به ازای هر گام، براى او ثواب دو حجّ و دو عمره مینویسند[11] زیارت امام حسین(علیهالسلام) با پای پیاده نیز مورد سفارش بوده و امام صادق(علیهالسلام) در رابطه با آن فرمود: «هر کس پیاده به زیارت او برود، هر گامى که بردارد و بگذارد، ثواب آزاد کردن بندهاى از اولاد اسماعیل را دارد.» و در روایت دیگری نیز میفرمایند: «هر کس پیاده به زیارت قبر امام حسین(علیهالسلام) برود، خداوند متعال به عدد هر گام، برای او هزار حسنه مینویسد و هزار گناه را از او محو مىکند.»[12]
اهل بیت(علیهمالسلام) نیز به این سنت نیکو اقدام کردهاند و نقل شده است که امام حسن(علیهالسلام) بیست وپنج مرتبه از مدینه با پای پیاده، به زیارت خانه خدا رفتند.[13] امام حسن(علیهالسلام) در مسیر زیارت خانه خدا، از مرکب پیاده شده و مسافت بین مدینه تا مکه را با پای پیاده طی نموده و تمام کاروان نیز به تأسی از ایشان از مرکب پیاده شدند؛ به گونهای که دیگر سوارهای در کاروان وجود نداشت.[14] و در روایت دیگری نیز بیان شده است که امام حسین(علیهالسلام) راه را پیاده میپیمود، در حالی که محملها و جهازها در کنار ایشان حرکت میکردند.[15]
از نقلهای تاریخی اینگونه به دست میآید که تشرف به بارگاه ائمه اطهار(علیهمالسلام) با پای پیاده، از زمان حضور ائمه رایج بوده[16] ولی در قرنهای گوناگون اسلامی و به مقتضای حکومتهای مختلف، مشکلات بسیاری به خود دیده و همان گونه که زیارت ائمه اطهار(علیهمالسلام) در زمانها و مکانهای مختلف دچار سختیهای فراوان بوده، این سنت نیز دارای فراز و نشیب بوده است.
علما و بزرگان شیعه نیز، به تأسی از ائمه اطهار(علیهمالسلام)، اهتمام بسیار زیادی به این سنت حسنه داشتهاند و نقل شده که زیارت کربلا با پای پیاده، تا زمان مرحوم شیخ انصاری(ره) مرسوم بوده[17] و مرحوم آخوند خراسانی (ره) نیز به همراه اصحابشان با پای پیاده به زیارت کربلا مشرف میشدند.[18] میرزا حسین نوری(ره) اهتمام بسیاری به این امر مهم داشته و هر سال در روز عید قربان به همراه جمعی از زائرین امام حسین(علیهالسلام) به پیادهروی از نجف تا کربلا اقدام میکردند و این سفر، سه روز به طول میانجامید.[19]
تشرف به کربلا با پای پیاده، تا زمان محدث نوری(ره) بین طلاب و فضلای حوزه نجف مرسوم بوده است، ولی با وارد شدن اولین نوع از اتومبیلها به منطقه، سفرهای کاروانی تعطیل شده و به دنبال آن، زیارت با پای پیاده نیز بسیار کمرنگ شد و به فراموشی سپرده شد. ولی پس از مدتی و با مطرح شدن آیتاللهالعظمی سید محمود شاهرودی(ره) به عنوان یکی از اساتید و مدرسان با نفوذ معنوی حوزه نجف، به علت التزام و اصرار ایشان در پیاده رفتن به کربلا، مجدداً مسئله پیاده رفتن به کربلا به عنوان یک سفر مقدس رایج شد و با توجه به اینکه در این سفر، بعضی از ایرانیان نیز گاهی اوقات، ایشان را همراهی میکردند، رفته رفته مردم عراق به این مسئله توجه نموده و اینگونه سفرهای مقدس رواج یافت.[20] ایشان حدود ۲۶۰ مرتبه،[21] مسیر کربلا را با پای پیاده پیموده و در این سفر معنوی، جمعی از اطرافیان و شاگردان، ایشان را همراهی میکردند.
این امر سبب شد تا پیادهروی کربلا بین طلاب و حوزویان رواج بسیاری پیدا کند و نقل شده است که مرحوم علامه امینی در زیارتهایی که به کربلای معلی داشتهاند، براى کسب پاداش بیشتر، بارها مسیر بین نجف تا کربلا را با پای پیاده پیمودهاند.[22] این امر، چنان بین روحانیون ساکن در نجف اشرف رواج پیدا کرده بود که غالب طلاب بارها مسیر این شهر تا بارگاه امام حسین(علیهالسلام) را پیاده پیموده و حتی در غیر زمان اربعین و عرفه نیز گروههایی از طلاب، پیاده به سمت کربلا حرکت میکردند. غالب علمای معاصر نیز در سفر پیاده کربلا شرکت کرده و کرامات و خاطرات زیبایی از این سفرها نقل شده است.
سفر پیاده تا کربلا، به مرور زمان در عراق گسترش بسیاری پیدا کرد و در مناسبتهای مختلف، زائران امام حسین(علیهالسلام) از سراسر این کشور، به سمت کربلا حرکت کرده و با پای پیاده مسیر شهرشان تا کربلای معلی را میپیمودند و در بین آن مناسبتها، پیادهروی اربعین از جایگاه ویژهای برخوردار بود. با روی کار آمدن دولت بعث عراق، حکومت با این مسئله به شدت برخورد نموده و بسیاری از زائرین پیاده را اسیر و اعدام کرد و این مراسم مذهبی را به تعطیلی کشانید، ولی بعد از سقوط صدام، عشق حسینی، دلباختگان امام حسین(علیهالسلام) را به سمت خود کشانده و دوباره این سنت حسنه و ارزشمند را برپا کرده است. شیعیان و عاشقان امام حسین(علیهالسلام) در مناسبتهای مختلف، به ویژه در اربعین حسینی، بسیار پرشورتر از قبل، از شهرها و کشورهای مختلف، به سمت کربلا روانه شده، قدم در مکان گامهای اسیران کربلا قرار داده و مسیرهای منتهی به شهر کربلا را با پای پیاده میپیمایند.
_____________________________________________________
پینوشت
[1]. کامل الزیارات، ابن قولویه، جعفر بن محمد، دار المرتضوية، 1356 ش،ص 11.
[2]. همان، ص12.
[3]. همان، ص 122.
[4]. همان، ص 142 و 143 و 164.
[5]. همان، ص 138.
[6]. من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، دفتر انتشارات اسلامى، 1413 ق، ج 2، ص 577.
[7]. وسایل الشیعه، شیخ حر عاملی، مؤسسة آل البيت عليهم السلام، 1409 ق، ج11، ص132.
[8]. دانشنامه ایران، موسوی بجنوردی محمد کاظم، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج2، ص39.
[9]. فروغ ابدیت، سبحانی جعفر، بوستان کتاب، ۱۳۸۵ ش، ص696.
[10]. من لایحضره الفقیه، ج3، ص53.
[11]. فرحه الغری، ابن طاووس عبد الکریم بن احمد، منشورات الرضی، بیتا، ص 75.
[12]. همان، ص183 -185.
[13]. مناقب آل أبي طالب عليهم السلام، ابن شهرآشوب، علامه، 1379 ق، ج4، ص 14.
[14]. صلح الحسن (ع)، آل یاسین راضی، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، بیروت، 1412 ق، 27 و 28.
[15]. من لایحضره الفقیه، ج3، ص54.
[16]. تاریخ کربلا و حائر حسینی علیهالسلام،عبدالجواد الکلیدار؛ مترجم مسلم صاحبی، مشعر، ۱۳۸۹،ص86، گزارشى است که به حسین، نوه دخترى ابوحمزه ثمالى مربوط مىشود. او حرکت پیادۀ خود از کوفه، به قصد زیارت امام حسین (ع) را گزارش کرده است.
[17]. نجم ثاقب در احوال امام غایب (ع)، محدث نوری، مسجد جمکران، 1378، ص 25.
[18]. روح مجرد، علامه طهرانی، علامه طباطبايى، 1425 ق، ص553.
[19]. نجم ثاقب، ص26.
[20]. زندگی و مبارزات آیتاللهالعظمی سید محمود حسینی شاهرودی به روایت اسناد، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص 41.
[21]. سیمای شاهرود، بوستان کویر، رعایتی جعفر، سازمان تبلیغات اسلامی، مرکز چاپ و نشر، 1375، ص101.
[22]. فرهنگ زیارت، فصلنامه فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، تاریخی، جمعی از نویسندگان، سازمان حج و زیارت، ١٣٨٨ش، ص82.