تناقض در ساده زیستی ائمه اطهار(ع)

شبهه: آخوندها در طی قرن‌ها به ما دروغ گفته‌اند که امامان شیعه ساده‌زیست بودند؛ چون طبق روایات صحیح شیعه، امامان شیعه زندگی مجللی داشته و علاوه بر زنان، کودکان خود را نیز با طلا می‌آراستند. در حديث صحيح از داود بن سرحان وارد شده: «از امام صادق(ع) پرسیدم: زینت طلا برای کودکان نابالغ رواست؟ پاسخ داد: پدرم فرزندان و بانوان خود را با زیور طلا و نقره می‌آراست پس ایرادی ندارد».[1]

پاسخ: تصور و پیش‌فرض شبهه‌کننده این است که ساده‌زیستی ائمه اطهار(علیهم‌السلام) به معنای فقیر بودن آن‌هاست. حال آنکه هرگز فقر و فقرگرایی، مورد تایید اسلام نبوده است؛ بلکه اسلام با افراط و تفریط در بهره‌وری از مظاهر دنیا مخالف است. هم فزون‌طلبی و ثروت‌اندوزی را بد می‌داند و هم رهبانیت و فقرگرایی و ترک دنیا را.[2]

آنچه مورد تحسین اسلام است ساده‌زیستی و دوری از تشریفات زائد و میانه‌روی و زندگی متوسط است. ساده‌زیستی، مرحله عملی زهد است، چراکه بی‌اعتنايی و بی‌توجهی به مظاهر دنیا، تنها در فكر و انديشه و احساس قلبی نيست و در مرحله‌ی ضمير پايان نمی‌يابد. زاهد در زندگی عملی خويش، سادگی و قناعت را پيشه‌ی خود می‌سازد.[3]
ساده‌زیستی هرگز با زینت و آراستگی منافاتی ندارد؛ اما گویی شبهه‌افکن در گمانش میان ساده‌زیستی و آراستگی و بهره از زینت، تضادی وجود دارد که بهره اعضای خانواده‌ی امام باقر(علیه‌السلام) از زیور و طلا را نشانه عدم ساده‌زیستی امام دانسته است. این تناقض موجود در ذهن او میان زهد و استفاده از زینت و زیور، بسی نادرست است. 

اسلام بر لزوم آراستگی و بهره از زینت تأكيد كرده و اما در عین حال از اسراف و زیاده‌روی بر حذر داشته است. قرآن مجيد می‌فرمايد: «يَا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ [اعراف/31]؛ زیورهای خود را در مقام هر عبادت به خود برگیرید و بخورید و بیاشامید و اسراف مکنید، که خدا مسرفان را دوست نمی‌دارد». عمومیت کلمه «زینت» شامل زینت و آراستگی به زیورآلات نیز می‌شود که البته تنها، استفاده مردان بالغ از طلا به خاطر وجود دلیل خاص(یعنی روایات) از این عمومیت استثنا شده است. خدا طبق این دستور اخلاقی فرموده است که از زینت و خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها بهره ببرید اما اسراف و زیاده‌روی نکنید، پس آنچه را که خدا ممنوع کرده و ناخوشایند خود دانسته است اسراف و زیاده‌روی است، نه بهره از نعمت‌های نیکو. 

امام حسن مجتبی(علیه‌السلام) به هنگام نماز، بهترین لباس خود را می‌‏پوشید، سؤال شد: چرا بهترین لباس خود را می‌‏پوشی؟ فرمود: «إنَّ اللهَ جَمیلٌ یُحبُّ الجمَالَ، فأتَجمَّلُ لِرَبّی و هُوَ یَقُولُ: خُذُوا زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسجدٍ: خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد. از این رو، لباس زیبا را برای راز و نیاز با پروردگارم می‌‏پوشم. او در قرآن دستور داده است: هنگام رفتن به مقام عبادت، زینت خود را برگیرید».[4]

حکم بن عُتَبْیه می‌‏گوید: به حضور امام باقر(علیه‌السلام) رفتم. دیدم حضرت در خانه‌ی مجهّز و نیکی است و پیراهن نو پوشیده است. به خانه و لباس امام نگاه می‌‏کردم که حضرت فرمود: «نظر تو در این مورد چیست؟» عرض کردم: چه بگویم، با این که شما را چنین می‌‏نگرم؟! امام این آیه را خواند: «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِیَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِی الْحَيَاةِ الدُّنْيَا [اعراف/32] بگو: چه کسی زینت‌های خدا را که برای بندگان خود آفریده حرام کرده و از صرف رزق حلال و پاکیزه منع کرده؟ بگو: این نعمت‌ها در دنیا برای اهل ایمان است». سپس امام افزود: ای حکم! خداوند این چیزها را که می‌‏بینی، برای بندگانش آفریده است و این خانه که می‌بینی خانه همسرم است».[5]

آنچه در اسلام مذموم است، فزون‌طلبی و تشریفات زائد و تعلق و دل بستگی به دنیاست. اما بهره‌مندی از زینت و آراستگی به زیور هرگز مصداق فزون‌طلبی نیست، بلکه حتی می‌توان گفت: ترک مطلق زینت و آراستگی به زیور و پشت کردن به این نعمت الهی، مطلوب خدا نیست، چراکه مصداق رهبانیتی است که اسلام آن‌را نفی کرده است. ائمه اطهار(علیهم‌السلام) نه راه افراط و زر‌اندوزی را برگزیدند و نه راه تفریط و رهبانیت را؛ بلکه طریق اعتدال در بهره‌مندی از مواهب و نعمت‌های الهی را برگزیده‌اند.

پس بر خلاف آنچه شبهه‌افکن القا می‌کند، استفاده زنان و کودکان نابالغ امام محمد باقر(علیهم‌السلام) از زیورآلات به معنای عدم زهد و عدم ساده زیستی حضرت نمی‌باشد، چون هیچ تضادی بین بهره‌مندی از زینت و زهد نیست. 

________________________________
پی‌نوشت
[1]. «صحيح داود بن سرحان قال: سألت أبا عبد اللَّه(عليه السلام)عن الذهب يحلّى به الصبيان فقال: كان ابي ليحلي ولده ونساءه الذهب والفضة فلا بأس به». الکافی، شیخ کلینی(م329ق)، تحقيق: علی أكبر غفاری، چاپ سوم،١٣٦٧ش، ج6، ص475، متن کتاب؛/ و وسائل الشيعة، علامه محمد بن الحسن الحرّ العاملی(م1104ق)، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث، ج5، ص103، ح٦٠٤٤، متن کتاب.
دو روایت دیگر نیز شبیه به روایت فوق در منابع روایی ذکر شده است:
«أبو علي الأشعري، عن محمد بن عبد الجبار، عن محمد بن إسماعيل، عن علي بن النعمان، عن أبي الصباح قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن الذهب يحلى به الصبيان؟ فقال: كان علي بن الحسين عليهما السلام يحلي ولده ونساءه بالذهب والفضة». الکافی، پیشین، ج6، ص475، متن کتاب.
محمّد بن يعقوب، عن أبي علي الأشعری، عن محمّد بن عبد الجبّار، عن محمّد بن إسماعيل، عن أبي الصباح قال: سألت أبا عبد الله عليه‌السلام عن الذهب يحلّى به الصبيان؟ فقال: كان علي عليه‌السلام يحلّي ولده ونساءه بالذهب والفضّة». وسائل الشیعة، پیشین، ج5، ص103، ص6043.
هر سه حدیث، از احادیث صحیح محسوب می‌شوند.
[2]. «رسول اللّه صلى الله عليه و آله : لا رَهبانِيَّةَ فِي الإِسلام». دنيا و آخرت از نگاه قرآن و حديث، محمد محمدی ری‌شهری، مترجم: حمیدرضا شیخی، قم، دارالحدیث، 1384ش، ص130، به نقل از كشف الخفاء، ج2، ص377، ح3154، متن کتاب.
[3]. سيری در نهج البلاغه، شهید مطهری، ص 214، متن کتاب.
[4]. «وروى العياشي باسناده عن الحسن بن علي (ع) أنه كان إذا قام إلى الصلاة لبس أجود ثيابه، فقيل له: يا بن رسول الله لم تلبس أجود ثيابك؟ فقال: إن الله جميل يحب الجمال، فأتجمل لربي، وهو يقول: خذوا زينتكم عند كل مسجد فأحب أن ألبس أجمل ثيابی». وسائل الشیعة، پیشین، ج4، ص455، ح5704، متن کتاب.
[5]. «محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد، عن علي بن الحكم، عن معاوية بن ميسرة، عن الحكم بن عتيبة قال: دخلت على أبي جعفر عليه السلام وهو في بيت منجد وعليه قميص رطب وملحفة مصبوغة قد أثر الصبغ على عاتقه فجعلت أنظر إلى البيت وأنظر إلى هيئته فقال: يا حكم ما تقول في هذا؟ فقلت وما عسيت أن أقول وأنا أراه عليك وأما عندنا فإنما يفعله الشاب المرهق فقال لي: يا حكم من حرم زينة الله التي أخرج لعباده والطيبات من الرزق وهذا مما أخرج الله لعباده فأما هذا البيت الذي ترى فهو بيت المرأة وأنا قريب العهد بالعرس وبيتي البيت الذی تعرف». الکافی، پیشین، ج6، ص446، متن کتاب.