- محمد غزالی، از علمای بزرگ الازهر معتقد است، اختلاف میان شیعه و اهل سنت تنها در فروع است که در میان مذاهب چهارگانه اهل سنت هم موجود است؛ آثار او در زمینه اصلاح در جهان اسلام، نقد استبداد حاکم بر جوامع عربی، نقد تعصبات کور و رویه‌های جاهلی دوران معاصر در جوامع اسلامی است.
محمد غزالی بن احمد السقا، از شاگردان معروف شلتوت و حسن البنا، و از علمای بزرگ الازهر، معتقد است، اختلاف میان شیعه و اهل سنت تنها در فروع است که در میان مذاهب چهارگانه اهل سنت هم موجود است. اختلاف مذاهب اسلامی در فروع، مایه پیشرفت است و نباید به تضاد و تفرقه بیانجامد.[1] آثار او در زمینه اصلاح در جهان اسلام، نقد استبداد حاکم بر جوامع عربی، نقد تعصبات کور و رویه‌های جاهلی دوران معاصر در جوامع اسلامی است.
وی در کتاب «کیف نفهم الاسلام» می‌نویسد: «عقاید، متأسفانه از پیامدهای آشوب‌هایی که خواستِ سیاست حکومت‌ها بوده، جان سالم به‌در نبرده است؛ زیرا هوس‌های برتری‌طلبی و انحصارجویی، مطالبی در باورها وارد کرده که از اصول آن نیست. بدین‌سان مسلمانان به دو بخش بزرگ شیعه و سنی تقسیم شده‌اند؛ با این‌که هر دو گروه به خدای یکتا ایمان و رسالت محمد (ص) را باور دارند و در جمع‌آوری عناصر اعتقادی که دین را کامل می‌گرداند و موجب نجات می‌گردد، هیچ‌یک بر دیگری برتری ندارد.»[2]
سپس می‌گوید: «با این‌که من در پاره‌ای از احکام فقهی، خود با شیعیان اتفاق نظر ندارم، ولی هیچ‌گاه نظر خودم را به عنوان وحی منزل نمی‌دانم که دیگری در صورت مخالفت با آن، مرتکب گناه شود! موضع من در قبال پاره‌ای از آرای فقهی رایج میان اهل سنت نیز همین است؛ مثلاً در بحث انتخاب خلیفه، برادران شیعه ما معتقدند که ضروری است که خلیفه از بیت نبوت باشد؛ برادران اهل سنت ما هم معتقدند که خلیفه از قریش است، من هم معتقدم که زعیم مسلمانان لزومی ندارد از بیت خاص یا قبیله خاصی باشد، بلکه برای مردم همین‌قدر که کسی لیاقت رهبری آن‌ها را داشته باشد، کفایت می‌کند، بدون نظر به نسب و جنس او، اما ارزش این اختلافات چیست؟»[3]
«سرانجام شکاف میان شیعه و سنی را به اصول اعتقادی ربط دادند! تا دین یک‌پارچه، دو پاره شود! تا آن‌جا که هر یک در کمین دیگری نشسته است تا او را از پای درآورد.
بی‌تردید هر کس با یک سخن به این پراکندگی کمک کند، جزو کسانی است که آیه شریفه او را معرفی می‌کند: «کسانی‌که آیین خود را پراکنده ساختند، و به دسته‌های گوناگون (و مذاهب مختلف) تقسیم شدند، تو هیچ‌گونه رابطه‌ای با آن‌ها نداری! سر و کار آن‌ها تنها با خداست؛ سپس خدا آن‌ها را از آن‌چه انجام می‌دادند، با خبر می‌کند.» و البته می‌دانیم که در مورد هر بحثی، به سرعت و آسانی می‌توان دیگری را به کفر متهم کرد! و ملزم کردن حریف به کفرورزی، در نتیجه نظری که وی در گرماگرم بحث ابراز می‌کند، کار آسانی است ...» وی سپس آورده است: «وقتی وارد فقه تطبیقی شویم و اختلاف فقهی میان نظرات گوناگون یا صحیح دانستن یک حدیث دیگر را از نزدیک لمس کنیم، می‌بینیم که فاصله میان شیعه و سنی همانند فاصله میان مذهب فقهی ابوحنیفه و مذهب فقهی مالکی یا شافعی است. ما اعتقاد داریم که همگان در جستجوی حقیقت برابرند، هرچند روش‌ها گوناگون است.»[4]
پی‌نوشت:
[1]. «مواضع گوناگون در قبال فتوای تاریخی شلتوت، رئیس الازهر»
«دفاع محمد غزالی از فتوای شلتوت»
[2]. کیف نفهم الاسلام، محمد غزالی السقا، ص93. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[4]. همان، ص93. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[4]. همان، ص93 و 95. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.