-شناخت علل و اسباب اختلاف، اولین و اساسی‌ترین گام برای علاج و حلّ اختلاف‌ها و تحقّق وحدت مذاهب اسلامی است. شناسایی این علل و عوامل، همچون تشخیص بیماری که در درمان آن نقش اساسی دارد، حائز اهمّیت فراوان است. به طور کلّی عوامل اصلی پدید آمدن اختلاف را می‌توان درچهار عنوان خلاصه کرد.
شناخت علل و اسباب اختلاف، اولین و اساسی‌ترین گام برای علاج و حلّ اختلاف‌ها و تحقّق وحدت مذاهب اسلامی است. شناسایی این علل و عوامل، همچون تشخیص بیماری که در درمان آن نقش اساسی دارد، حائز اهمّیت فراوان است. به طور کلّی عوامل اصلی پدید آمدن اختلاف را می‌توان درعنوان‌های زیر خلاصه کرد:
1. ضعف مسلمانان:
هوا وهوس وتعصّبات مذموم وضعف اخلاقی مسلمانان، خصوصا در روبه‌روشدن با مسائل تاریخی و اعتقادی و اختلافات مذهبی.
2. تلاش‌های دشمنان اسلام:
دشمنان اسلام سعی دارند تا از طریق برانگیختن فتنه‌ها و تکیه بر نقاط ضعف و حساسّیت‌زا و یافتن اشخاص بیمار دل برای اجرای این ماموریت، صفوف مسلمانان را برهم‌بزنند.
3. عدم شناخت صحیح اوضاع جهان اسلام:
برخی از رهبران و اندیشمندان اسلامی، از بصیرت لازم درباره‌ی اوضاع حاکم بر مسلمانان و اعتقادات آنان برخوردار نیستند و به جای تکیه بر واقعیات، بر اوهام و خیالات، شایعات، اتهامات، یا روایات و اقوال نادر و شاذّ تکیه می‌کنند.
4. چالش‌های علمی:
نبود رویه‌ی واحد بین مسلمانان در مسائل علمی از چند جهت باعث ایجاد اختلاف بین ایشان شده است. از جمله:
أ. اختلافات مربوط به صدور نصوص روایی و حدیثی:
به دلیل گذشت زمان طولانی از زمان صدور نصوص روایی و حدیثی، و جعل و وضع و اشتباه در روایات، تشخیص اصل صدور روایات بسیار سخت و دشوار شده است.
ب. اختلاف در فهم نصّ و تطبیق آن با دیگر نصوص:
قرآن کریم متواتر است و صدور آن یقینی است. قرآن کریم شامل محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ، عام و خاصّ و قرائن حالیه (اسباب نزول) است. باید با بهره‌گیری از این موارد به تفسیری روشمند از آیات قرآنی پرداخت. در مورد نصوص روایی نیز همین امر لازم است.
ج. اختلاف در ارزشیابی روایات:
در مورد ارزشیابی احادیث صادر شده از معصومین (علیهم‌السلام) و تعیین بهای آن نسبت به روایات صادر شده از پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) اختلاف دیدگاه وجود دارد. سؤال اساسی در این زمینه آن است که آیا نظر به عصمت ائمه (علیهم‌السلام) و نقل درست و استوار آنان از پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) می‌توان احادیث آنان را با احادیث پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) هم‌پایه دانست؟
در مورد ارزشیابی اقوال صحابه پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) نیز چنین مشکلی وجود دارد. سؤالی اساسی مطرح است که آیا سخنان آنان به رسول الله (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) منتسب است یا از اجتهادات خود ایشان است؟ و آیا همه‌ی صحابه عادلند یا درباره‌ی آنها باید همچون سایر راویان به بحث و بررسی پرداخت و به نقد و پژوهش دست زد و سرانجام میان آنان قائل به تفکیک شد؟
چهار موردی که در بالا به آن اشاره شد، علل و اسباب اصلی اختلاف بین فرق اسلامی است. شناخت این ریشه‌ها و علل اختلاف اولین گام برای رسیدن به تقریب مذاهب است. [1]
----------------------------------------------------------
[1]. ترجمه و تلخیص: الوحدة الاسلامیة من منظور الثقلین، آیت الله سید محمد باقر حکیم، المجمع العالمی لاهل البیت علیهم السلام، چ3، قم، 1425ق، ص217.