حاکمان دجال در کلام امیر المومنین(ع)

شبهه: سید بن طاووس عالم بزرگ شیعه، حدیثی را از امام علی(علیه‌السلام) نقل کرده که هر کس از اولاد من قبل از قیام مهدی(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) حکومت تشکیل دهد دجال است.

پاسخ: در بررسی هر حدیثی ابتدا لازم است، سند آن مورد بررسی قرار گیرد و پس از آن محتوای حدیث را با قرآن و سنت ارزیابی کرد:
بررسی سندی
این حدیث تنها در کتاب الفتن سید بن طاووس، متوفای 664 هجری قمری آماده و در هیچ‌کدام از کتاب‌های روایی و معتبر و قدیمی شیعه وجود ندارد که این نکته خود می‌تواند از ارزش حدیث بکاهد، اما جدای از این نقطه ضعف. آنچه بیشتر از همه این روایت را رنج می‌دهد، وجود افراد مجهول و ناشناخته‌ی زیادی است که در سلسله سند این روایت حضور دارد، به گونه‌ای که در مورد برخی از ایشان مانند «احمد بن محمد بن غالب‏»[1] و «سعد بن عبد الحميد»[2] در کتاب‌های رجالی به ناشناخته بودنشان تصریح شده است و برخی دیگر مانند «هدبه بن عبد الوهاب‏» حتی در کتاب‌های رجالی نامی از او وجود ندارد، و ناقل این حدیث که از امیرالمومنین(علیه‌السلام) نقل می‌کند فردی است که به نام «عبد اللّه بن عبد العزيز» که نامی از او نیز در کتاب‌های رجالی شیعه نیست و در کتاب‌های رجالی اهل سنت نیز او را ضعیف شمرده‌اند.[3]

بررسی محتوایی
«عبد اللَّه بن عبد العزيز» می‌گويد: على بن ابى طالب(عليه السلام) فرمود: ايها الناس بعد از من آرام باشيد و از عده قليلى از آل محمّد(ص) بر حذر باشيد؛ زيرا كه آنان خروج می‌كنند، ولى به علت مخالفت با امر من و پشت پا زدن به عهد من، به مقصود خود نخواهند رسيد و بعضى از اولاد حسين براى كمك اميّه ظهور می‌كنند و بلا مردم را فرا خواهد گرفت و خدا بهترين خلق را مبتلا خواهد كرد تا اين‌كه خوبان از بدان ممتاز شوند، ... شخصی از فرزندان من خروج كند و عمل و رفتارش غير از عمل و رفتار من باشد، من از او بيزار خواهم بود و هر كسى از فرزندان من قبل از ظهور مهدى، خروج نمايد، كشته خواهد شد. از دو دجّال از فرزندان فاطمه، بر حذر باشيد، زيرا كه از اولاد فاطمه(علیه‌السلام) دو دجّال به وجود مى‏‌آيد و دجّالى هم از دجله بصره خروج می‌كند كه از من نيست و او مقدمه كليه دجّال‌ها است.»[4]

آن‌چه  شبهه کننده تلاش دارد از ظاهر این روایت استفاده کند ـ که هر تلاشی برای برپایی حکومت قبل از ظهور حضرت حجت(علیه‌السلام) نادرست است ــ با سیره و منش اهل بیت(علیهم‌السلام) مخالفت دارد، زیرا خود امامانی که بعد از امام علی(علیه‌السلام) آمده‌اند برای در دست گرفتن حکومت تلاش کرده‌اند گرچه به خاطر همراهی نکردن مردم و همچنین به شهادت رسیدن ایشان، کار ناتمام باقی ماند، ولی هیچ‌گاه این بزرگوران دست روی دست قرار ندادند که حکومت در دست گروهی ضد دین باشد که به اسم اسلام هر کاری انجام دهند.[5]

از سوی دیگر اگر شخصی با احکام و دستورات اسلام آشنایی کاملی داشته باشد به این مطلب پی‌خواهد برد که بیشتر آن‌ها در بستر جامعه و با تشکیل حکومت قابل انجام است و اگر حکومتی وجود نداشته باشد، بیشتر فرامین الهی زمین خواهند ماند، مانند جهاد، حدود، قصاص و ... به همین خاطر اگر ظاهر این حدیث را قبول کنیم، باید این مطلب را نیز بپذیرم که بیشتر دستورات اسلام تعطیل شود، در حالی که تمام این فرامین برای همه بشر در تمام ادوار تاریخ است، و هر مقدار از آن‌ها که فوت شود، به همان مقدار انسان و جامعه انسانی از تکامل خویش عقب می‌ماند.

اما جدای از برداشت شبهه کننده از این حدیث که با تقطیع همراه است، متن کامل حدیث گویای مطالب دیگری است و آن اینکه اصلاً این حدیث در تلاش نیست که تشکیل هر نوع حکومتی را نفی کند، بلکه همان طور که از متن حدیث فهیمده می‌شود، امیرالمومنین(علیه‌السلام) در این روایت تلاش می‌کند مخاطبان خود را از پیروی از افرادی که به اسم اهل بیت(علیهم‌السلام) قیام می‌کنند، ولی مردم را به خود دعوت می‌کنند بر حذر دارد، نه اینکه هر نوع حکومتی را نفی کند حتی حکومتی که بر اساس فرامین و دستورات ایشان بنا شده است، به همین خاطر در روایت آمده: «كسى كه از فرزندان من خروج كند و عمل و رفتارش غير از عمل و رفتار من باشد من از او بيزارى می‌جویم.» و اگر گفته شده که شخص قیام کننده قبل از ظهور دجال است، به این دلیل است که بر اساس روایاتی که در مورد دجال به ما رسیده، از ویژگی‌های دجال دعوت مردم به خود است.[6]

پس اولاً این روایت ضعیف است و ثانیاً متن آن هیچ‌گونه اشاره‌ای به رد حکومت صالحان شیعه ندارد.

________________________
پی‌نوشت
[1]. مستدركات علم رجال الحديث، نمازى شاهرودى، على‏،بی‌تا،تهران، 1414 ه. ق‏، ج1، ص468.
[2]. همان، ج‏4، ص37.
[3]. الإفصاح عن أحوال رواة الصحاح، مظفر، محمد حسن‏، موسسة آل البيت( عليهم السلام) لإحياء التراث‏، 1426 ه. ق‏، ج‏2، ص429.
[4]. التشريف بالمنن في التعريف بالفتن، سیدبن طاووس، مؤسسة صاحب الأمر( عجل الله تعالى فرجه الشريف)، 1416 ق‏، ص248ــ 249.
[5]. ر.ک. برای مطالعه در این زمینه به کتاب انسان دویست و پنجاه ساله امام خامنه‌ای مراجعه شود.
[6]. صحيح بخارى، محمد بن اسماعیل بخاری، چاپ مصر، 1372 ه. ج9، ص60.