پیامبران الهی در تمام مراحل زندگی خویش از عصمت برخوردار هستند، و عصمت محدود به ابلاغ وحی نمی‌شود.
یکی از اصول اندیشه شیعه آن است که پیامبران الهی از هر گناه و خطایی هر چند سهواً در امان هستند، یکی از ادله‌ای که برای این موضوع از سوی علمای شیعه بیان شده، این است که اگر پیامبران الهی در دریافت وحی و ابلاغ آن دچار خطا شوند، در اصل هدف بعثت پیامبران الهی خلل و اشکال پیش خواهد آمد، زیرا هدف بعثت آن بود که پیامبران الهی با وحی، فرامین الهی را به مردم برسانند، حال اگر ایشان در دریافت و ابلاغ آن دچار خطا شوند، هدایت به صراط مستقیم تحقق پیدا نخواهد کرد، به همین خاطر رسولان الهی باید از خطا در امان باشند.[1]
برخی به این استدلال اشکال کرده‌اند که با این برهان تنها می‌توان مصونیت از خطا در دریافت و ابلاغ وحی را اثبات کند و یا در نهایت اثبات می‌کند که پیامبران الهی در مصادیق و احکام الهی دچار خطا نمی‌شوند، ولی هرگز نمی‌توان اثبات کننده این موضوع باشد که ایشان در مسایل مربوط به مصالح و مفاسد اجتماعی و حتی زندگی عادی خویش دچار خطا نمی‌شوند.
قبل از پاسخ به این اشکال لازم است به این نکته اشاره کنیم که از هر برهانی فقط باید در حد خودش توقع داشت، این سخن صحیح است که این استدلال تنها می‌تواند اثبات کننده این موضوع باشد که پیامبران الهی در زمینه وحی و ابلاغ فرامین الهی دچار خطا و اشتباه نمی‌شوند، ولی هرگز به این معنا نیست که پیامبران الهی در زندگی اجتماعی و شخصی خویش دچار خطا می‌شوند، زیرا دلایل دیگری برای این موضوع وجود دارد از جمله اینکه: اعتماد مردم به او سلب می‌شود: چرا که از نظر افراد عادی که اکثریت انسان‌ها را تشکیل می‌دهند، اشتباه در امور عادی، از خطای در احکام دین قابل تفکیک نیست. بنابراین اگر پیامبری در امور یاد شده دچار خطا و اشتباه گردد، آن را به احکام دینی هم سرایت می‌دهند و در نتیجه، اطمینان آنان نسبت به پیامبر از دست می‌رود و این با غرض رسالت که هدایت‌گری است منافات دارد. گذشته از این، شکی نیست پیامبری که از هرگونه خطا ــ اعم از احکام دینی و موضوعات و مسایل عادی زندگی ــ مصون است، بهتر و بیشتر می‌تواند توجه و اعتماد مردم را جلب کند تا پیامبری که فقط از عصمت در احکام برخوردار است و مقتصای جود و رحمت الهی این است که کامل‌ترین لطف را در حق بندگان انجام دهد.[2]
اما آنچه که نباید در زمینه عصمت آن را نادیده گرفت این است که عصمت، زاییده ایمان، باور و شهود قلبی شخص معصوم است.[3] به همین خاطر اصلاً امکان سهو حتی در یک فعل ساده نیز برای پیامبران الهی نیست، زیرا تمام هستی برای ایشان حاضر است، و ایشان هر گونه فعل را بدون اذن الهی، کاری ناروا می‌دانند، آنچنان که آیه «وَ يَوْمَ نَبْعَثُ في كُلِّ أُمَّةٍ شَهيداً عَلَيْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ جِئْنا بِكَ شَهيداً عَلى هؤُلاء[نحل/89] (به ياد آوريد) روزى را كه از هر امتى، گواهى از خودشان بر آن‌ها برمىانگيزيم و تو را گواه بر آنان قرار مىدهيم.» و روایات متعددی که از پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) به عنوان اشرف مخلوقات و اولین مخلوق الهی یاد می‌کند.[4] امام خمینی(ره) در تبین این موضوع می‌نویسد: «عصمت غیر از ایمان کامل نمی‌باشد، معنای عصمت انبیا و اولیا این نیست که مثلاً جبرئیل دست آنان را بگیرد ....، بلکه عصمت زاییده ایمان است. اگر انسان به حق تعالی ایمان داشته باشد و با چشم قلب، خداوند متعال را مانند خورشید ببیند، امکان ندارد مرتکب گناه و معصیت گردد، چنانکه در مقابل یک مقتدر مسلح، «عصمت» پدید می‌آید. این خوف از اعتقاد به حضور است که انسان را از وقوع در گناه حفظ می کند. معصومین- علیهم السلام- بعد از خلقت از طینت پاک، بر اثر ریاضت و کسب نورانیت و ملکات فاضله، همواره خود را در محضر خداوند تعالی ... مشاهده می کنند.»[5]
___________________________
پی‌نوشت
[1]. عقائد استدلالی، علی ربانی گلپایگانی، مرکز نشرهاجر، پاییز 1387ش، ج2، ص56.
[2]. عقائد استدلالی، ج2، ص59.
[3]. شاید این اشکال به ذهن بیاید که این سخن برخواسته از آیات و روایات است، در حالی که هدف تبیین عقلی، عصمت بوده است که در پاسخ می‌گوییم، بعد از آن‌که عقل عصمت رسول خدا در ابلاغ وحی و سخنان الهی را اثبات کرد ــ آنچنان که در ابتدای متن به آن اشاره کردیم ــ بعد از آن می‌توان از قرآن و روایات برای تبیین عصمت بهره برد.
[4]. بحار الأنوار، علامه مجلسی، دار إحياء التراث العربي، 1403 ق، ج36، ص73.
[5]. جهاد اكبر، امام خمینی، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى( س)،1387 ش، ص49.
شبهه: دلایل عصمت تنها می‌تواند عصمت پیامبران الهی را در احکام و دستورات خداوند متعال اثبات کند.
پاسخ: دلایل متعددی وجود دارد که اثبات کننده عصمت در تمام مراتب زندگی رسولان الهی است، از جمله اینکه، لطف خداوند متعال در صورتی کامل و تمام به همه بندگان الهی می‌رسد که پیامبر الهی در تمام رفتارهای خویش از خطا در امان باشد.