در منابع شیعی هیچ سند معتبری برای روایت مهریه نجومی امام حسن(علیهالسلام) برای یکی از همسرانش نقل نشده است.
شبهه: بر اساس روایتی که در منابع شیعی وارد شده، امام حسن مجتبی برای یکی از همسرانش مهریه ای نجومی قرار داد، اما شیعه همیشه از ساده زیستی و سادگی امامان خود سخن میگوید.
پاسخ:
روایتی از محمد بن سیرین نقل شده مبنی بر اینکه امام حسن(علیهالسلام) زنی را به ازدواج خود درآورد و مهریهاش را صد كنيز که به همراه هر یک از آنها هزار درهم بود قرار داد. در مورد این روایت باید گفت:
اولا: این روایت مرسل است و در هیچ یک از منابع شیعه، با سند نقل نشده است. این روایت در منابع دست اول شیعه یعنی در المبسوط شیخ طوسی و دعائم الاسلام قاضی نعمان مغربی و المناقب ابن شهر آشوب به صورت مرسل نقل شده است. شیخ طوسی در المبسوط مینویسد: «رُوِی» و هیچ سندی برای این روایت ارائه نکرده است.[1] قاضی نعمان نیز در دعائم الاسلام نقل کرده: «عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ ع أَنَّهُ قَالَ تَزَوَّجَ...».[2] ابن شهر آشوب نیز روایت را بی سند نقل کرده است.[3]
ثانیا: دکتر علی محمد صلابی از عالمان اهل سنت و نیز باقر شریف قرشی درباره این روایت مینویسند: «بسیار بعید است که امام حسن(علیهالسلام) این مقدار از اموال بسیار را مهریه یکی از همسران خود قرار دهد، چون این نوع مهریه قرار دادن، مصداق بارز اسراف و تبذیر است که در اسلام به شدت از آن نهی شده است. همچنین در اسلام، اکتفاء به مهر السنة[4] توصیه فراوان شده و حتی در برخی روایات به آن امر شده و تجاوز از مقدار مهر السنة ناخوشایند شمرده شده است، علاوه بر اینکه از پیامبر گرامی اسلام(صلیاللهعلیهوآله) روایت شده است که فرمود: «برترین و بهترین زنان امت من، کسی است که مهریهاش کمتر باشد» و پیامبر(صلیاللهعلیهوآله) نیز همسران خود را با مهر السنة به همسری خود درآورد و همچنین امیرالمومنین(علیهالسلام) نیز مهریه همسران خود را به مقدار مهر السنه قرار داد و از آن مقدار تجاوز نکرد. دلیل تاکید بر مهر السنه نیز تسهیل امر ازدواج است تا مبادا در ازدواج، بر مردم عسر و حرج و دشواری باشد. از اینرو بعید است که امام حسن(علیهالسلام) به سنت جدش پشت کند و راهی را برود که منافات با شریعت جدش دارد. لذا این حدیث و امثال آن، از احادیثی جعلی و ساختگی هستند».[5]
ثالثا: آیت الله مکارم شیرازی علاوه بر اینکه این روایت، را مرسله و بی اعتبار دانسته است در موردش مینویسد: «شاید این روایت از تبلیغات سوء [و روایات ساختگی] بنی امیه است، چراکه آنها افرادی را مامور کردند تا روایات مختلفی را جعل کنند».[6]
این احتمال اصلا بعید به نظر نمیرسد چون انگیزه بنی امیه و بنی عباس برای تخریب چهره امام حسن(علیهالسلام) فراوان بود چراکه در زمان امام حسن(علیهالسلام) دشمنترین دشمنان امام(علیهالسلام) بنی امیه بودند چراکه آنان امام حسن(علیهالسلام) را بزرگترین مانع حکومت و خلافت خود میدانستند و از اینرو تمام همت خود را بر تخریب چهره موجّه امام حسن(علیهالسلام) در میان مسلمین گذاشتند و از اتهامهای مالی و اخلاقی هرگز ابایی نداشتند.
و اما در زمان بنی عباس نیز عباسیان با قیامهای سخت و بزرگ سادات حسنی روبرو شدند که بزرگترین چالش حکومت بنی عباس بود. سادات حسنی به پشتوانهی انتسابشان به سبط اکبر و ریحانه الرسول و جایگاه ویژه امام حسن(علیهالسلام) نزد مردم، خیل کثیری از مردم را برای قیام، حول خود جمع کردند. از اینرو بنی عباس برای مقابله با سادات حسنی، در پیشبردِ جنگ نرم خود، یکی از اهدافشان را تخریب جایگاه امام حسن(علیهالسلام) نزد مسلمین قرار داده تا با ایراد شایعات و تهمتهای مختلف مالی و اخلاقی به امام حسن(علیهالسلام) از اقبال مردم به سادات حسنی بکاهند و مردم را در پیروی از ایشان سست سازند. یکی از این شایعات ساختگی بنی عباس، نسبت دادن تنوعطلبی جنسی امام و همنشینی و رو آوردن ایشان به زنان و تعدد زوجات بود[7] و دیگر شایعات آنان تهمت دنیا طلبی امام و فروش خلافت در برابر پول به بنی امیه بود.
منصور دوانیقی(لعنهاللهعلیه) اولین خلیفه غاصب عباسی، در نامه به نفس زکیه یکی از بزرگان سادات حسنی - که در برابر حکومت منصور دست به قیام زده بود- بر شخصیت امام حسن(علیهالسلام) تاخته و به آن حضرت توهینها روا داشته است: «امر خلافت جدت یعنی امیرالمومنین(علیهالسلام) به سوی حسن(علیهالسلام) کشیده شد، ولی او خلافت را خیلی زود در برابر چند تکه پارچه و چند درهم به معاویه فروخت و در حجاز انزوا گزید و شیعیان خود را به دست معاویه سپرد و امر خلافت را به غیر اهلش سپرد و مالی را از راه نامشروع گرفت! و اگر شما در خلافت حقی داشتيد آن را فروختيد و پولش را هم گرفتيد».[8] اتهام مهریه سنگین و نجومی برای همسران امام حسن(علیهالسلام) را نیز در راستای همین تهمتهای مالی به حضرت میتوان قلمداد نمود، چراکه باید اخذ مال فراوانی را که به امام حسن(علیهالسلام) در برابر فروختن خلافت به معاویه، نسبت دادند با ایراد تهمتی دیگر توجیه میکردند که کجا امام حسن(علیهالسلام) این مالها را هزینه کرده است؟! لذا گفتند که در راستای تنوعطلبیهای جنسی و راضی نمودن زنان به ازدواج با خود برای آنها مهریه نجومی و سنگین قرار میداده که از این دست روایات جعلی در منابع اهل سنت فراوان یافت میشود.
بنابراین، میتوان به ساختگی بودن این روایت صحه گذاشت، چراکه در منابع شیعی هیچ سند معتبری برای آن نقل نشده است تا از حداقل اعتبار سندی برخوردار باشد، علاوه بر اینکه دلالت این حدیث نیز با استبعادهای فراوان روبرو است که پذیرش این حدیث را ناممکن میسازد.
_________________________________
پینوشت
[1]. «و تزوج الحسن بن على (عليهما السلام( إمرأة فأصدقها مائة جارية مع كل جارية ألف درهم». المبسوط في فقه الإمامية، ابوجعفر محمد بن حسن بن على بن حسن طوسى معروف به شيخ الطائفة(م460 ق)، محقق: محمدتقی کشفی و محمدباقر بهبودی، تهران، المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية، چاپ سوم، 1387ق، ج4، ص272، متن کتاب.
[2]. «وَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ ع أَنَّهُ قَالَ تَزَوَّجَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ ع امْرَأَةً فَأَرْسَلَ إِلَيْهَا بِمِائَةِ جَارِيَةٍ مَعَ كُلِّ جَارِيَةٍ أَلْفُ دِرْهَمٍ«. دعائم الإسلام، ابو حنيفه نعمان بن محمد تميمى مغربى(م363ق)، قم، مؤسسه آل البيت عليهم السلام، چاپ دوم، 1385ق، ج2، ص222، ح827، متن کتاب.
نکته قابل توجه در روایت دعائم الاسلام، ذکر نام امام حسین(علیهالسلام) بجای نام امام حسن(علیهالسلام) است و ظاهرا این از تصحیف نُسّاخ باشد چراکه در همه منابع شیعه و سنی این موضوع برای امام حسن(علیهالسلام) ذکر شده است نه برای امام حسین(علیهالسلام)
[3]. «تَفْسِيرِ الثَّعْلَبِيِّ وَ حِلْيَةِ أَبِي نُعَيْمٍ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ سِيرِينَ إِنَّ الْحَسَنَ بْنَ عَلِيٍّ تَزَوَّجَ امْرَأَةً فَبَعَثَ إِلَيْهَا مِائَةَ جَارِيَةٍ مَعَ كُلِّ جَارِيَةٍ أَلْفُ دِرْهَمٍ». مناقب آل أبی طالب، الحافظ ابن شهر اشوب شير الدين أبی عبد الله محمد بن على بن شهر اشوب المازندرانی(م588ق)، قم، موسسه انتشارات علامه، بیتا، ج4، ص17، متن کتاب.
[4]. مهرالسنه پانصد درهم است که حدودا 1250 گرم نقره میشود.
[5]. «إنا نستبعد أن يعطي الامام هذه الأموال الضخمة مهرا لاحدى زوجاته فان ذلك لون من ألوان الاسراف والتبذير ، وهو منهى عنه في الاسلام ، فقد أمر بالاقتصار ، على مهر السنة ، وكره تجاوزه ، فقد أثر عن النبي (ص) أنه قال : « أفضل نساء أمتي أقلهن مهرا » ، وتزوج (ص) نساءه بمهر السنة ، وكذلك تزوج أمير المؤمنين به ولم يتجاوزه ، وسبب ذلك تسهيل أمر الزواج لئلا يكون فيه ارهاق وعسر على الناس ، ومن المقطوع به ان الامام الحسن (ع) لا يجافى سنة جده ولا يسلك أي مسلك يتنافى مع شريعته. إن هذا الحديث وأمثاله من الموضوعات فى المقام تؤيد وضع كثرة الأزواج ، وتزيد فى الافتعال وضوحا وجلاء». حياة الإمام الحسن بن علي عليهما السلام دراسة وتحليل، باقر شريف القرشی، لبنان، دار البلاغة، ج2، ص451، متن کتاب؛/ و أمير المؤمنين الحسن بن علي بن أبي طالب رضي الله عنه - شخصيته وعصره، عَلي محمد محمد الصَّلاَّبی، مصر، دار التوزيع والنشر الإسلامية، چاپ اول، 1425ق-2004م، ص32، متن کتاب.
[6]. وفي رواية اخرى قال شيخنا الطوسي: «وتزوّج الحسن عليه السلام امرأة، فأصدقها مائة جارية، مع كلّ جارية ألف درهم»، وهذه الرواية أيضاً مرسلة.... وأمّا ما روي عن الحسن عليه السلام هنا وكذا ما روي من كثرة طلاقه وتزويجه، فلعلّه من دعايات بني اميّه، فقد كان جماعة مأمورين من قبل معاوية بجعل الروايات، كما هو مشهور مذكور في الكتب، امور». أنوار الفقاهة فی أحكام العترة الطاهرة( كتاب النكاح)، آيت الله العظمى ناصر مكارم شيرازى، قم، دار النشر الامام على بن ابى طالب عليه السلام، چاپ اول، 1432ق، ج3، ص130، متن کتاب.
[7]. منصور دوانیقی در سخنرانی برای خراسانیها در تخریب چهره امام حسن(علیهالسلام) چنین گفت: «ثم قام بعده الحسن بن علي فو الله ما كان برجل عرضت عليه الأموال فقبلها، ودسّ إليه معاوية أني أجعلك ولي عهدي، فخلعه، وانسلخ له مما كان فيه وسلمه إليه، وأقبل على النساء يتزوج اليوم واحدة، ويطلق غدا أخرى، فلم يزل كذلك حتى مات على فراشه». مروج الذهب، على بن حسین مسعودی، قم، دار الهجرة، چاپ دوم، 1409ق، ج3، ص300، متن کتاب.
[8]. «وأفضى أمر جدك ـ يعني أمير المؤمنين (ع) ـ الى الحسن فباعها الى معاوية بخرق ودراهم، ولحق بالحجاز، وأسلم شيعته بيد معاوية، ودفع الأمر الى غير أهله، وأخذ مالا من غير ولائه، ولا حله، فان كان لكم فيها شيء فقد بعتموه وأخذتم ثمنه». تاریخ طبری، محمد بن جریر طبری(م310ق)، بیروت، دارالفکر، ج5، ص177، متن کتاب؛/ و العقد الفرید، احمد بن محمد بن عبد ربه الاندلسی(م328ق)، محقق: عبد الحمید ترحینی، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1404ق-1983م، ج5، ص341، متن کتاب؛/ و الکامل فی التاریخ، ابن اثیر محمد بن محمد بن عبدالکریم شیبانی(م630)، محقق: محمد یوسف دقاقه، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1407ق-1987م، ج5، ص154، متن کتاب.
شبهه: امام حسن(علیهالسلام) برای همسرانش مهریههای نجومی قرار میداده است. شیخ طوسی نقل کرده: «امام حسن(علیهالسلام) زنی را به ازدواج خود درآورد و مهریهاش را صد كنيز که به همراه هر یک از آنها هزار درهم بود قرار داد».
پاسخ: این روایت در هیچ یک از منابع شیعی با سند ذکر نشده بلکه روایت، مرسل است؛ گویا این روایات در زمره روایات جعلی و ساختگی بنی امیه و بنی عباس که از سرسختترین دشمنان حضرت بودند، چراکه آنها دارای انگیزه فراوان برای جعل این روایات بودند.