اثر جدل و بگو مگوها از زبان امام هادی(علیه السلام)

12:45 - 1399/05/19

-باید مراقب بود تا بحثی که می‌تواند اسباب رشد را فراهم آورد، اسباب سقوط را ایجاد نکند!

جدل

یکی از راه‌های رسیدن به حقیقت را می‌توان بحث‌هایی دانست که بین اندیشمندان و متفکران در زمان‌ها و موضوعات مختلف مطرح می‌شود و در قالب این مباحثات و مناظرات باب‌هایی از حقایق برای طرفین بحث و سایر انسان‌ها روشن می‌شود؛ مباحثاتی که در آن طرفین به تبادل افکار و استدلالها پرداخته و هر یک، از آنچه می‌دانند و به آن باور و یا علاقه دارند دفاع خواهند کرد که از دل این مباحثات اگر به صورت صحیح و اصولی انجام شود می‌توان انتظار داشت که به کشفیات جدیدی دست یافت، کشفیاتی که سبب روشن شدن بسیاری از مجهولات بشریت باشد.

اما همانطور که هرچیزی آفتی دارد مناظرات نیز بعضا خالی از آفت نیست و مناظرات و مباحثاتی که صورت می‌گیرد را نمی‌توان در تمامی موارد، هم از نظر دانش و هم اخلاق در سطح مورد قبولی دانست بلکه می‌توان مناظراتی را یافت که مشکلات متعددی را به دنبال داشته‌ باشند که این نتیجه نامطلوب زمانی محقّق خواهد شد که بحث، از حالت علمی و اخلاقی به سمت حالات احساسی و تعصبی کشیده شده باشد؛ در این صورت، چه بسا بحثی که قرار بود سازنده باشد عاملی جهت تیره شدن فضا و حتی مخفی ماندن حق برای طرفین بحث و دیگران شده و بر مشکلات بی‌افزاید و بحث مفید، به جدلی ناپسند و سرکوب‌گرانه کشیده شود! چیزی که در متون دینی از آن با عنوان مراء یاد شده و از آن نهی شده است!
چرا که با تحقّق آن، نه تنها حقّ مشخص نخواهد شد بلکه در اکثر اوقات اینگونه رفتارها سبب مشکلات متعددی می‌شود که یکی از آثار آن ایجاد فراق و جدایی بین دوستان نزدیک و خویشان و کسانی که تمایل به پذیرش حق داشته‌اند است؛ چنانکه در روایتی زیبا حضرت هادی(علیه‌السلام) خطر اینگونه بحثها و جدل‌های ناصحیح را اینچنین بیان می‌فرمایند: «الْمِرَاءُ يُفْسِدُ الصَّدَاقَةَ الْقَدِيمَةَ وَ يَحُلُّ الْعُقْدَةَ الْوَثِيقَةَ وَ أَقَلُّ مَا فِيهِ أَنْ تَكُونَ الْمُغَالَبَةُ، وَ الْمُغَالَبَةُ أَمْتَنُ أَسْبَابِ الْقَطِيعَةِ [1] بگو مگو، دوستى طولانى را از بين مى بَرد و رابطه محكم را به جدايى مى كشاند و كمترين اثر بگو مگو اين است كه هر كدام از دو طرف، مى خواهد بر ديگرى پيروز شود و همين در پى پيروزى بودن، مهم ترين عامل قطع رابطه است.»

حال سوالی که مطرح می‌شود این است که کمترین چیزی که درباب مباحثات باید مراعات شود چیست تا این امر پسندیده به جدل ناصحیح ختم نشود؟ که در پاسخ باید گفت: شاید مهمترین عامل ایمن نگه داشتن مباحثات از خطا و لغزش، دوری از تعصبات فردی و حزبی و قومیتی و از سوی دیگر روحیه‌ی جویای حق بودن و حتی آشنایی با تفکرات و آراء مختلف جهت نقد علمی است که باید مراعات شود؛ چنانکه می‌بینیم وقتی مردی شامی به خدمت امیرالمومنین علی(علیه‌السلام) رسید و گفت: یا علی! چند سؤال دارم که می خواهم بپرسم حضرت علی علیه السلام فرمود: «سَل تَفَقُّهاً وَ لا تَسئَل تَعَنُّتاَ، فَاِنَّ الجاهِلَ المُتَعَلِّم شَبیه بَالعالمِ، وَ اِنَّ العالمَ المُتَعَسِّف شبیه الجاهل [2] برای فهمیدن بپرس، نه به قصد به زحمت انداختن دیگری (و یا خودنمایی)؛ زیرا که جاهلی که می‌خواهد بیاموزد، شبیه داناست؛ اما دانایی که با برتری طلبی، قدم در بیراهه می نهد، شبیه جاهل است!»

این مطلب قابل انکار نیست که روحیه‌ی بیمارگونه نشان دادن موفقیت و پیروزی و دفاع از حبّ و بغضهای شخصی و گروهی آفاتی هستند که انسان را از فهم حقایق و راه درست دور می‌کنند دوری‌ای که چه بسا مشکلات متعددی را به وجود آورده و انسان را دچار جدلی نماید که نتیجه‌اش دوری و فراق دنیایی و عذاب اخروی باشد!

نویسنده: طاهر قلی‌زاده محمدی

پی‌نوشت:
[1] نزهة الناظر و تنبيه الخاطر ص139
[2] نهج البلاغه حکمت۳۲۰

مهمترین عامل ایمن نگه داشتن مباحثات از خطا و لغزش، دوری از تعصبات فردی و حزبی و قومیتی و از سوی دیگر روحیه‌ جویای حق داشتن و آشنایی با تفکرات و آرا مختلف جهت نقد است که باید مراعات شود.

Plain text

  • تگ‌های HTML مجاز:
  • آدرس صفحات وب و آدرس‌های پست الکترونیکی بصورت خودکار به پیوند تبدیل می‌شوند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
3 + 3 =
*****