-ائمه اطهار(علیهم السلام) برای شب‌های ماه مبارک رمضان ادعیه‌های پرمحتوا و معرفت‌افزایی را در اختیار محبان و مشتاقان عبودیت و بندگی حق تعالی قرار داده‌اند. نیایش‌هایی که جویبار معرفت و شناخت را برای عبادت‌کنندگان به دنبال داشته و آثار برکات آنها حیات مادی و معنوی انسان را بیش از پیش زیبا و نورانی می‌نماید، ادعیه‌ای که رابطه معنوی میان خالق و مخلوق و رشته پیوند میان عاشق و معشوق است.
انسان در حیات مادی و دنیوی خود همواره با فرصت‌ها و موقعیت‌های شگفت‌انگیز و حیرت‌آوری مواجه است که در صورت استفاده هوشمندانه و به موقع از آنها می‌تواند آثار و برکات فراوانی را برای حیات مادی و معنوی خود به ارمغان آورد، فرصت‌های ارزشمندی که نوید بخش حیات سعادتمند و طیبه بوده و می‌تواند کاستی و قصور گذشته را به نوعی برای انسان جبران نماید. فقط باید هوشیار و موقعیت شناس بود و با کاهلی و سستی از کنار این لحظات شیرین و طلایی به سادگی عبور نکرد. لحظاتی که باید آن را قدرشناخت چنانکه رسول خدا(صلى الله عليه و آله) می‌فرمایند: «إنّ لِرَبِّكُم في أيّامِ دَهرِكُم نَفَحاتٍ، فَتَعَرَّضُوا لَهُ لَعَلَّهُ أن يُصِيبَكُم نَفحَةٌ مِنها فلا تَشقَونَ بَعدَها أبدا؛[1] همانا از سوى پروردگار شما در طول عمرتان نسيم هايى مى‌وزد ، پس خود را در معرض آنها قرار دهيد، باشد كه نسيمى از آن نفحات به شما بوزد و زان پس هرگز به شقاوت نيفتيد».
فرصت دعا و مناجات در ماه خدا
یکی از مهمترین و زیباترین فرصت‌هایی که هر ساله خدای متعال در اختیار بندگان خود قرار می‌دهد، فرصت طلایی و شگفت انگیز ماه مبارک رمضان است، انسان اگر کاهل و جاهل باشد، تنها بهره خود را از این ماه الهی گرسنگی و تشنگی قرار می‌دهد، این در حالی است که اولیای الهی روز و شب‌های آن را غنیمت شمرده و شب‌های راز گونه ماه مبارک رمضان را به هم‌نشینی و هم‌صحبتی با محبوب واقعی خود می‌گذرانند و به این دستور جامه‌ی عمل میپوشانند که «تَعَرَّضُوا لِرَحمَةِ اللَّهِ بما أمَرَكُم بهِ مِن طاعَتِهِ؛[2] با فرمان بُردن از اوامر خداوند، خود را در معرضِ رحمت او قرار دهيد». ائمه اطهار(علیهم السلام) با زبان حکیمانه و عاشقانه بهترین راه ارتباطی با خدای متعال را در اختیار انسان‌های عاشق و شیدای محبوب قرار داده‌اند، ادعیه‌های مأثوره‌ای که در ایام ماه مبارک رمضان در کتب ادعیه و روایی به یادگار مانده بهترین پل ارتباطی با خدای متعال است و در این بین زیان کارترین افراد کسانی هستند که بهره‌ای از این گوهرهای ناب ارتباط باخدا ندارند چنانکه امام حسین(علیه السلام) می‌فرمایند: «أَعجَزالنّاسٍ مَن عَجَزَ عَنِ الدُّعاء؛[3] عاجزترین مردم کسی است که نتواند دعا کند».
ادعیه های ناب شب‌های ماه مبارک رمضان
ائمه اطهار(علیهم السلام) برای شب‌های ماه مبارک رمضان ادعیه‌های پرمحتوا و معرفت‌افزایی را در اختیار محبان و مشتاقان عبودیت و بندگی حق تعالی قرار داده‌اند. نیایش‌هایی که جویبار معرفت و شناخت را برای عبادت‌کنندگان به دنبال داشته و آثار برکات آنها حیات مادی و معنوی انسان را بیش از پیش زیبا و نورانی می‌نماید، ادعیه‌ای که رابطه معنوی میان خالق و مخلوق و رشته پیوند میان عاشق و معشوق است، و وسیله‌ای است برای درآمدن به اندرون قلعه محکم، از جمله این ادعیه شب‌های ماه مبارک رمضان، دعای افتتاح، دعای ابو حمزه ثمالی و مناجات سحر است. در اهمیت و ارزش هر یک از این نیایش‌های ذکر شده نکات و تأکیدات فراوانی از سوی بزرگان دین و مذهب بیان شده است، ولی در خصوص مناجات بسیار ارزشمند سحر روایتی از ائمه اطهار(علیهم السلام) نقل شده است که هر کسی را مشتاق بهره‌گیری از این نیایش شگفت انگیز می‌نماید.
دعای که حاوی اسم اعظم خداست
ابن طاووس در کتاب الإقبال بالأعمال الحسنة الإقبال از ايّوب بن يقطين نقل می‌کند: وى نامهاى به امام رضا(عليه السلام) نوشت و از او خواست كه درستىِ اين دعا را بيان كند. امام (عليه السلام) به او نوشت: «آرى. اين، دعاى امام باقر (عليه السلام) در سحرهاى ماه رمضان است. پدرم فرمود كه امام باقر(عليه السلام) فرمود: «اگر مردم از عظمت اين خواسته‌ها نزد خداوند و سرعت اجابت آنها براى صاحبانش خبر داشتند، بر سر آن با يكديگر به جنگ مىپرداختند، حتّى با شمشير؛ و خداوند، رحمتش را به هر كس بخواهد، ويژه مى سازد. و امام باقر(عليه السلام) فرمود: اگر قسم بخورم، راست گفتهام كه اسم اعظم خداوند، در اين دعاست. پس هرگاه دعا كرديد، در دعا بكوشيد؛ چرا كه آن از دانشِ نهفته است و آن را جز از اهلش، از ديگران پنهان بداريد. منافقان، تكذيب كنندگان و منكِران، از اهل آن نيستند».[4]
درس توحید و خدا پرستی در سحرهای ماه رمضان
یکی از مهمترین و راهبردی‌ترین مسائل و مباحثی که در دعای شریف سحر با آن مواجه می‌شویم درس خداشناسی و تقویت معارف توحیدی است؛ کما اینکه 23 فراز کوتاه ولی پر محتوای دعای سحر با عبارت «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ» شروع می‌شود و از خداوند به حق زیبایی، جمال، جلال، عظمت، نور، رحمت، سخنان، کمال، اسماء، عزّت، مشیّت، قدرت، علم، قول، خواسته‌ها، مراتب شرف، سلطنت، فرمانروایی، مقام بلند، احسان قدیم، آیات و شأن و جبروت او درخواست می‌کند. و سپس می‌گوید: پروردگارا، از تو درخواست می‌کنم به آنچه که هرگاه از تو به آن طلب کنم اجابتم می‌کنی، پس ای خدا، اجابتم کن. و در پایان دعا آمده است: «آنگاه هر حاجت دارى از خدا بخواه، كه به‌یقین برآورده خواهد شد».
خدا شایسته درخواست و طلب کردن
نوعاً انسان به واسطه غرق شدن در امور دنیوی و بزرگ شمردن اسباب و وسایل مادی، از منبع فیض و مسبب الاسباب غافل شده تا به جایی که وضعیت او به جایی می‌رسد که چشم، گوش و هوش او را تنها اسباب و وسائط دنیوی پُر می‌کند به طوری که غافل از حضور و تأثیر مسبب الاسباب در دست‌یابی به امور و حوائج می‌شود، شاید این موضوع در گفتار مورد انکار قرار گیرد ولی در وادی عمل و باور و نوع عملکرد انسان به خوبی می‌توان مشاهده کرد که تکیه و اعتماد او به امور عادی به گونه‌ای شده است که تکیه و اعتماد به باری تعالی در آن از جایگاه خاصی برخوردار نیست. نکته طلایی و شاه کلیدی که نیایش سحر ماه رمضان اصطلاح آن را متذکر می‌شود، و آن را می‌توان در آیاتی متعدد نیز مشاهده کرد «وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْراً؛[5] و هر كس بر خدا توكّل كند، كفايت امرش را مىكند؛ خداوند فرمان خود را به انجام مىرساند؛ و خدا براى هر چيزى اندازهاى قرار داده است!» به هر اندازه توکل و اعتماد انسان به خدای متعال بیشتر باشد، شوق و اشتیاق در خواست از باری تعالی در وجود او متفاوت خواهد بود. بر خلاف کسانی که هیچ گونه روحیه اعتماد و تکیه به خدا ندارند و تمام چشم امید و انتظارشان به سوی اسباب و وسایل مادی و دنیوی است.[6]
نيست در لوح دلم جز الف قامت يار چه كنم حرف دگر ياد نداد استادم
پی‌نوشت‌ها:
[1]. كنز العمّال: ج 7 ص 576 ح 21324 عن زيد بن ثابت.
[2]. تنبيه الخواطر: ج 2 ص 120.
[3]. بحارالانوار(ط-بیروت) ج 90 ، ص 294.
[4]. ابن طاووس، على بن موسى، الإقبال بالأعمال الحسنة (ط - الحديثة)، ج1، ص175.
[5]. طلاق/3.
[6]. بحارالأنوار، ج 68، ص 138، حديث 23.در حديثى پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله وسلم) معناى توكّل را از جبرئيل سؤال كرد، جبرئيل در پاسخ گفت:««الْعِلْمُ بِاَنَّ الْمَخْلُوقَ لايَضُرُّ وَ لايَنْفَعُ وَ لايُعْطى وَ لايَمْنَعُ وَ اسْتِعْمالُ الْيَأْسِ مِنَ الْخَلْقِ فَاِذا كَانَ الْعَبْدُ كَذلِكَ لَمْ يَعْمَلْ لأِحَد سِوَى اللّهِ وَ لَمْ يَرْجُ وَ لَمْ يَخَفْ سِوَى اللّهِ وَ لَمْ يَطْمَعْ فى اَحَد سِوَى اللّهِ فَهذا هُوَ الْتَّوَكّلُ؛ معناى توكّل اين است كه انسان يقين كند، سود و زيان و بخشش و حرمان به دست مردم نيست و بايد از آنها نااميد بود و اگر بنده‌اى به اين مرتبه از معرفت و شناخت برسد كه جز براى خدا كارى انجام ندهد و به كسى جز او اميدوار نباشد و از غير او نترسد و غير از خدا چشم طمع به كسى نداشته باشد، اين همان توكّل بر خداست».
یکی از مهمترین و زیباترین فرصت‌هایی که هر ساله خدای متعال در اختیار بندگان خود قرار می‌دهد، فرصت طلایی و شگفت انگیز ماه مبارک رمضان است، انسان اگر کاهل و جاهل باشد، تنها بهره خود را از این ماه الهی گرسنگی و تشنگی قرار می‌دهد، این در حالی است که اولیای الهی روز و شب‌های آن را غنیمت شمرده و شب‌های راز گونه ماه مبارک رمضان را به هم‌نشینی و هم‌صحبتی با محبوب واقعی خود می‌گذرانند.