هر روز از ماه مبارک رمضان، دارای برنامهای خاص است که میتوان از دعاهای آن روز به آن درسترسی پیدا کرد. روز اول، تأکید بر روزهداری، شبزندهداری، بیدارباش و برداشتن موانع صعود است.
ماه رمضان با اراده الهی برترین و پربرکتترین ماه برای بندگان و مؤمنان قرار داده شده است تا جایی که ارزش یکی از شبهای آن از هزار ماه بالاتر است.[1] هر یک از روزهای این ماه گرانقدر به مثابه پلهای است که میتواند انسان را از هر جهت رشد دهد. شاید به همین جهت است که برای هر یک از روزهای این ماه عزیز دعای خاصی وارد شده است. از این رو با دقت در درخواستهای هر یک از این روزها میتوان با برنامه این مهمانی عظیم سی روزه آشنا شد.
اگر بتوانیم از همین روز اول ماه رمضان قدم در پله اول صعود قرار دهیم امید است که با ادامه این راه، بهترین استفاده را از فرصت استثنایی سی روزه ببریم. که در اینجا به شرح مختصری از دعای روز اول خواهیم پرداخت.
قدم اول را محکم بردار
اولین درخواست در روز اول، نسبت به روزهداری در این ماه است. از خداوند میخواهیم که: «اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِيَامِي فِيهِ صِيَامَ الصَّائِمِينَ؛[2] خداوندا! روزهام را در این ماه روزهی روزه داران قرار ده.»
روزهداری اولین قدم برای قرار گرفتن در میدان مسابقهای است که شگفتانگیزترین جوایز الهی برای آن در نظر گرفته شده است. این درخواست به معنای آن است که خطرات فراوانی وجود دارد که میتواند ما را از فهرست روزهداران خارج کند و وجود همین خطرات موجب شده که ما در اولین روز ماه ضیافت الهی قبل از هر چیز، برای روزهدار شدن و روزهدار ماندن خود دعا کنیم.
گرچه نخوردن و نیاشامیدن نیاز به صبر دارد ولی از رسول خدا نقل شده که میفرمایند: «إِنَّ أَيْسَرَمَا افْتَرَضَ اللَّهُ تَعَالَى عَلَى الصَّائِمِ فِي صِيَامِهِ تَرْكُ الطَّعَامِ وَ الشَّرَاب؛[3] آسان ترين چيزى كه خداوند بر روزه دار در روزه دارى اش واجب ساخته، نخوردن و نياشاميدن است.»
صبر در مقابل گناهان و صبر در کنارگذاشتن عادتهای اخلاقی نازیبا، از شروط اصلی در تحقق روزهداری واقعی محسوب میشود؛ چنانکه در آیه وجوب روزه نیز چنین میخوانیم: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُون؛[4] اى افرادى كه ايمان آوردهايد! روزه بر شما نوشته شده، همانگونه كه بر كسانى كه قبل از شما بودند نوشته شد؛ تا پرهيزكار شويد.»
از اینرو، کسانی که به دلیل عذر شرعی نمیتوانند روزه بگیرند هم میتوانند در جرگه روزهداران حقیقی قرا گیرند. چنانکه امام (علیه السلام) میفرمایند: «صَوْمُ الْقَلْبِ خَيْرٌ مِنْ صِيَامِ اللِّسَانِ وَ صِيَامُ اللِّسَانِ خَيْرٌ مِنْ صِيَامِ الْبَطْن؛[5] روزه دل ، بهتر از روزه زبان است و روزه زبان ، بهتر از روزه شكم.»
قدم دوم: بپا خیز
بر اساس روایات متعدد، ایمان بدون صبر معنایی ندارد[6] و نماز نیز عمود دین شمرده میشود؛ حال در ماه مبارک رمضان از سویی روزهداری، تمرین صبر و از سوی دیگر، سحرخیزی، و تقیِّد به نماز و عبادت شبانه، تقویت نماز خواهد بود. صبر و نمازی که دو بال صعود به سوی خدا هستند.[7] از اینرو در دعای روز اول ماه رمضان، پس از درخواست نسبت به روزه، چنین خواهش میکنیم: «وَ قِيَامِي فِيهِ قِيَامَ الْقَائِمِينَ؛[8] و شب زنده داریام را شب زنده داری شب زنده داران قرار ده.»
قدم سوم: از خواب غفلت بیدار شو
بیدارشدن از خواب شب و بازنگاه داشتن چشمِ سر، برای آن است که انسان از خواب غفلت بیدار شود. کسی که غافل است، یا حرکت نمیکند یا حرکت او در مسیر اشتباه است؛ چنین کسی حتی اگر نماز بخواند و عبادت کند نیز سعادتمند نخواهد شد. این هوشیاری و فهم و بصیرت مؤمن است که موجب تمایز او با دیگر افراد است. دل بیدار او، همه اعمال او را تبدیل به عبادت میکند. حتی خواب او ثواب دارد[9] زیرا از روی فهم و هوشیاری است.
تا دیر نشده باید بیدار شویم چراکه مرگ، انتهای خواب تمام غفلتزدگان خواهد بود.[10] لذا در اولین روز ماه مهمانی الهی چنین به خداوند عرضه میداریم: «وَ نَبِّهْنِي فِيهِ عَنْ نَوْمَةِ الْغَافِلِينَ؛[11] و بیدارم کن در آن(این ماه)، از خواب بیخبران.»
قدم چهارم: سنگهای جلوی راهت را بردار
جرم و گناه، سنگی است که با دست خود بر سر راه تعالی قرار دادهایم. برای قدم برداشتن در مسیر نورانی بندگی، چارهای جز آن نیست که با طلب عفو و بخشش این سنگها و موانع را برداریم. بهترین هدیه خدا در ابتدای ماه مبارک رمضان، آن است که جرمها و گناهان ما را ببخشد؛ یعنی آنها را از سر راه ما بردارد تا بتوانیم در این ماه، حرکتی رو به جلو داشته باشیم.
هر گناهی اثری منفی برعملکرد انسان دارد که موجب کاهش بازدهی یا مانع حرکت انسان به سوی خوبیها میشود. عفو گناه به معنای نابودی آن گناه به شکلی است که آثار آن نیز از بین برود.[12] برای همین، پاکسازی راه دل را در فرازی دیگر از این دعا از خداوند درخواست کرده و میگوییم: «وَ هَبْ لِي جُرْمِي فِيهِ يَا إِلَهَ الْعَالَمِينَ وَ اعْفُ عَنِّي يَا عَافِياً عَنِ الْمُجْرِمِين؛[13] و در اين روز(ماه) جرم و گناهم را ببخش اى خداى عالميان و از زشتیهايم عفو فرما اى عفو كننده از گناهكاران عالم.»
پینوشت:
1. لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْر؛ شب قدر از هزار ماه بهتر است.[سوره مبارکه قدر، آیه 3].
2 . مفاتیح الجنان؛ دعای روز اول.
3 . المقنعه(شیخ صدوق(ره))؛ ص 310.
4 . سوره مبارکه بقره، آیه 183.
5 . تصنیف غررالحکم و دررالکلم؛ ص 176.
6 . رسول خدا صلّی الله علیه و آله: الصَّبْرُ مِنَ الْإِيمَانِ كَالرَّأْسِ مِنَ الْجَسَد؛ صبر نسبت به ایمان مانند سر است نسبت به بدن.[الكافي (ط - الإسلامية)، ج2، ص: 88]
7 . يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرين؛ اى كسانى كه ايمان آوردهايد از صبر و نماز كمك بجوييد، كه همانا خداوند با صابران است.
8 . مفاتیح الجنان، دعای روز اول.
9 . رسول خدا صلّی الله علیه و آله: وَ نَوْمُكُمْ فِيهِ عِبَادَة؛ و خواب شما در آن(ماه رمضان) عبادت است.[الأمالی(شیخ صدوق)، ص 93].
10 . امام علی علیه السلام: النَّاسُ نِيَامٌ فَإِذَا مَاتُوا انْتَبَهُوا؛ مردم در خوابند و زمانی که از دنیا رفتند بیدار میشوند.[خصائص الأئمة عليهم السلام(سید رضی)؛ ص: 112].
11 . مفاتیح الجنان، دعای روز اول.
12 . راغب اصفهانی، حسین بن محمد، الفاظ قرآن کریم، ج۱، ص۳۳۹، ماده عفا.
13 . مفاتیح الجنان، دعای روز اول.