-بسیارند افرادی که نعمتهای الهی نسبت به خود را میدانند و یا حتی به یاد نعمتهای الهی میافتند اما اندک هستند کسانی که هر زمان به یاد نعمتی میافتند آن را شکر کنند
سازوکار تولید «قدرت بندگی»
چنانکه در دعای روز دوم ماه مبارک رمضان [1] بیان شده است، جلب رضایت الهی مهمترین درجه و مقامی است که میتوان به آن دست یافت. یقیناً این مهم، جز از راه انجام فرمانهای الهی ممکن نیست. جالب اینکه در این مرحله نیز باید از خداوند کمک گرفت و قدرت بر انجام فرمانهایش را از خود او درخواست نمود. شخصی از امام باقر علیهالسلام در مورد معنای عبارت «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّه» سؤال کرد. ایشان در پاسخ فرمودند: «لَا حَوْلَ لَنَا عَنْ مَعْصِيَةِ اللَّهِ إِلَّا بِعَوْنِ اللَّهِ وَ لَا قُوَّةَ لَنَا عَلَى طَاعَةِ اللَّهِ إِلَّا بِتَوْفِيقِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؛[2] توانی از روى گردانيدن از معصيت پروردگار برای ما وجود ندارد جز آنکه او مدد فرماید، و هیچ نیرويى بر فرمانبردارى از خداى تعالى برای ما وجود ندارد مگر آنكه پروردگار، خود يارى کند.» به همین جهت است که در دعای روز چهارم میخوانیم: «اللَّهُمَّ قَوِّنِي فِيهِ عَلَى إِقَامَةِ أَمْرِكَ؛ [3] خدايا مرا در اين روز براى اقامه و انجام فرمانت قوت بخش.»
اقامه کردن فرمان الهی به معنای انجام گاه و بیگاه دستورات الهی نیست؛ بلکه به معنای آن است که بهگونهای برای تحقق امر الهی از نظر کیفی و کمّی بکوشیم که موجب استقرار و تحقق عینی آن فرمان، برای خود و در سطح جامعه شود. یعنی تلاش ما بهگونهای باید باشد که موجب استقرار، ترویج و تبلیغ آن امر الهی نیز بشود. برای چنین حدی از اطاعت، لازم است که خداوند متعال از نظر معرفتی و نیز قدرت انجام، ما را کمک کند. چرا که فرمان، فرمان اوست و قطعاً به خواست او نیز شرایط تحقق ارادهاش توسط ما امکان مییابد. توان دهی خدا به ما، از نظر انگیزشی، از نظر استقامت، امکانات و هر آنچه برای اقامه امر الهی لازم است، صورت میگیرد. ارتباط هر چه بیشتر با خدای متعال و جدیت تمام برای رعایت تقوای الهی، زمینهساز یاریرسانی خداوند به ما خواهد بود.
شیرینیهای معنوی
اهمیت چشیدن شیرینی امور معنوی از آن جهت است که کسانی که شیرینیهای معنوی را حتی به اندازه کمی بچشند، کم کم دل از هر نوع شیرینی مادی بَرمیکنند و چشمشان را از خیره شدن به مادیات پوشانده، تا ابد بهسوی معنویات خیره میشوند. امام سجاد(علیهالسلام) در صحیفه سجادیه به چند نمونه از شیرینیهای معنوی اشاره میکند که لازم است با دقت در ژرفای این گزارههای عمیق، صفحه جدیدی از معنویت را به روی خود باز کنیم.
شیرینی استجابت
خدا میداند که چقدر شیرین و دلچسب است که چیزی را از خدا بخواهیم و او نیز ما را اجابت کرده و به ما عطا کند. امام سجاد(علیهالسلام) چنین با محبوب خویش نجوا میکند: «وَ أَذِقْنِي حَلَاوَةَ الصُّنْعِ فِيمَا سَأَلْت؛ [4] و در آنچه در خواست نمودم شيرينی بخشش (خود) را به من بچشان.»
شیرینی عافیت و سلامتی
سلامتی و عافیت، نعمتهایی هستند که شیرینیاش را کسی درک میکند که پیشازاین، بیمار بوده و سپس سلامت و عافیت یافته است. حال، اگر کسی حلاوت و مزه عافیت و سلامتی را بهصورت مداوم حس کند، پیوسته قدردان نعمت خدا خواهد بود. ازاینرو امام سجاد(علیهالسلام) این درخواست را از خدای متعال دارد: «وَ أَوْجِدْنِي حَلَاوَةَ الْعَافِيَةِ، وَ أَذِقْنِي بَرْدَ السَّلَامَة؛ [5] و حلاوت عافيت را در من پديد آور و خنكى سلامت را به من بچشان.»
شیرینی بخشش
بخشیده شدن گناهان، طبع انسان را زیرورو میکند و شیرینی آن غیرقابلتوصیف است. طعم بخشش را کسی جز مجرم بخشیده شده، نمیشناسد. مغفرت یافته، همانند کسی است که تا پای دار مجازات میرود و ناگهان با بخشش صاحب حق، آزاد میشود. امام سجاد(علیهالسلام) چنین مزه و حلاوتی را تقاضا کرده و عرضه میدارد: «وَ أَذِقْنِي حَلَاوَةَ الْمَغْفِرَة؛ [6] و حلاوت مغفرت را به من بچشان.»
شیرینی امنیت
حس نکردن نعمتهایی که بهمرورزمان عادی و غیر محسوس میشوند همانند مزه غذایی است که بهواسطه سیری فهمیده نمیشود. امنیت نیز از آن دسته نعمتها به شمار میرود. [7] امام سجاد(علیهالسلام) در این باره از محبوب بیهمتا چنین تقاضا میکند: «وَ مِنْ مَرَارَةِ خَوْفِ الظَّالِمِينَ حَلَاوَةَ الْأَمَنَة؛ [8] و تلخى بيم از ستمكاران را به شيرينى ايمنى از تجاوز ايشان مبدل کن.»
شیرینی بهشت، طعم فرصت اطاعت، لذت جهاد
همه امور معنوی، حلاوت و لذتی وصفناشدنی دارند، اما شاید اندک هستند کسانی که از معنویات لذت برده و طعم آن را به معنای واقعی بچشند. این چیزی است که بندگان خاص الهی همچون امام سجاد(علیهالسلام) در همانند عبارات عمیق زیر آشکار میکنند که: «وَ أَوْجِدْنِي بَرْدَ عَفْوِكَ، وَ حَلَاوَةَ رَحْمَتِكَ وَ رَوْحِكَ وَ رَيْحَانِكَ، وَ جَنَّةِ نَعِيمِكَ، وَ أَذِقْنِي طَعْمَ الْفَرَاغِ لِمَا تُحِبُّ بِسَعَةٍ مِنْ سَعَتِكَ، وَ الِاجْتِهَادِ فِيمَا يُزْلِفُ لَدَيْكَ وَ عِنْدَك؛ [9] خدايا، خنكى عفوت را، حلاوت رحمتت و روح و ريحان و بهشت پر نعمتت را ارزانى من دار و از فضل خويش به من بچشان طعم فراغت را در گزاردن آنچه تو دوست مىدارى و طعم مجاهدت را در آنچه موجب تقرب به درگاه توست.»همه شیرینیهایی که در بیان امام سجاد(علیهالسلام) مطرح شد مصادیقی از ذکر الهی هستند چرا که ذکر الهی تنها با زبان انجام نمیشود؛ بلکه خداوند را میتوان در هر عمل و طاعتی ذکر کرد. بهعبارتدیگر، این یاد خداست که هر یک از موارد بیان شده را لذتبخش و شیرین میکند. ازاینرو در بخش دیگری از دعای روز چهارم ماه مبارک رمضان میخوانیم: «وَ أَذِقْنِي فِيهِ حَلاَوَةَ ذِكْرِكَ؛ [10] و حلاوت و شيرينى ذكرت را به من بچشان .»
شُکر الهی؛ الهام آسمانی
بسیارند افرادی که نعمتهای الهی نسبت به خود را میدانند و یا حتی به یاد نعمتهای الهی میافتند اما اندک هستند کسانی که هر زمان به یاد نعمتی میافتند آن را شکر کنند. [11] شکر نعمتهای الهی، بهتنهایی نعمتی بزرگ است چرا که خداوند شکر نعمت را الهام میکند و به دل بندهاش میاندازد که شکر او را بهجای آورد.حضرت سلیمان(علیهالسلام) نیز از خداوند درخواست میکند که برای شکر نعمتهای الهی به او الهام کند و او را به یاد شکر بیندازد. [12] در دعای روز چهارم ماه رمضان نیز چنین کمکی را از خداوند تقاضا کرده و عرض میکنیم: «وَ أَوْزِعْنِي فِيهِ لِأَدَاءِ شُكْرِكَ بِكَرَمِكَ؛ [13] و براى اداى شكر خود به كرمت به من الهام کن.»
تنها نگهبان؛ تنها مخفیگاه
هر فرد عاقلی برای در امان ماندن از خطرها، از بین تمامی نگهبانهای در دسترس خود، بهترین و توانمندترین آنها را انتخاب میکند؛ و نیز برای پوشاندن زشتیهای خود از دیگران، بهترین لباس را به بهترین خیاط سفارش میدهد و چه کسی در این دو مورد بهتر از خدایی است که بندهاش را هم از بلاها و گناهان حفظ میکند و هم از بیآبرو شدن. پس تنها از او میخواهیم که: «وَ احْفَظْنِي فِيهِ بِحِفْظِكَ وَ سِتْرِكَ؛ [14] و در اين روز به حفظ و پردهپوشی مرا از گناه محفوظ دار.»اگر قرار است از خدا فرار کنیم، ترسناکترین چیز، بینایی بیحد و مرز خداست؛ اما اگر قرار باشد به او پناه ببریم و با او راز و نیاز کنیم، آرامشبخشترین چیز، همین بینایی بی حدومرز اوست که: «يَا أَبْصَرَ النَّاظِرِين؛[15] اى بصيرترين بينايان عالم.»
پینوشت
[1] . اللَّهُمَّ قَرِّبْنِي فِيهِ إِلَى مَرْضَاتِك؛ خدايا مرا در اين روز به رضا و خشنوديت نزديك ساز.
[2] . محمد بن علی ابنبابویه، معاني الأخبار (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی: قم، ۱۳۶۱)، 22.
[3] . مفاتیحالجنان، دعای روز چهارم ماه رمضان.
[4] . صحیفه سجادیه، نیایش هفتم.
[5] . همان، نیایش پانزدهم.
[6] . همان، نیایش شانزدهم.
[7] . رسول خدا صلّی الله علیه و آله: نِعْمَتَانِ مَكْفُورَتَانِ الْأَمْنُ وَ الْعَافِيَة؛ دو نعمت است كه همواره ناسپاسى مىشوند: امنيت و تندرستى. [محمد بن علی ابنبابویه، الخصال (جاويدان: تهران، ۱۳۶۲)، ج 1, 34.]
[8] . صحیفه سجادیه، نیایش بیستم.
[9] . همان، نیایش چهل و هفتم.
[10] . مفاتیح الجنان، دعای روز چهارم ماه رمضان.
[11] . وَ قَليلٌ مِنْ عِبادِيَ الشَّكُور؛ عده كمى از بندگان من شكرگزارند! [سوره سبأ، آیه 13]
[12] . سوره نمل، آیه 19.
[13] . مفاتیح الجنان دعای روز چهارم ماه رمضان.
[14] . همان.
[15] . همان.
اقامه کردن فرمان الهی به معنای انجام گاه و بیگاه دستورات الهی نیست؛ بلکه به معنای آن است که بهگونهای برای تحقق امر الهی از نظر کیفی و کمّی بکوشیم که موجب استقرار و تحقق عینی آن فرمان، برای خود و در سطح جامعه شود. یعنی تلاش ما بهگونهای باید باشد که موجب استقرار، ترویج و تبلیغ آن امر الهی نیز بشود. برای چنین حدی از اطاعت، لازم است که خداوند متعال از نظر معرفتی و نیز قدرت انجام، ما را کمک کند. چرا که فرمان، فرمان اوست و قطعاً به خواست او نیز شرایط تحقق ارادهاش توسط ما امکان مییابد.