-برای تمرین مهربانی لازم است نسبت به یتیمان، اطعام به دیگران، سلام مهربانانه و رسا به دیگران همت کنیم. اگر می‌خواهیم همه نمونه‌های کرامت را یاد بگیریم باید با کریمان دوستی و مصاحبت داشته باشیم. همه اینها را از خدای مهربانی که پناه آروزمندان است طلب می‌کنیم.
نورافشانی به سبک یتیم‌نوازی
در روز هشتم از ماه تزکیه و تربیت، و در ادامه آبادانی قلب، لازم است مهربانی را تمرین نه، بلکه عادت خود کنیم. کسی که می‌خواهد از رحمت و مهربانی پروردگارش بهره‌مند شود لازم است دل خود را به مهربانی کردن خو دهد. مگر نه این است که باید رحم کنی تا مورد ترحم قرار بگیری. برای این منظور، چندین نمونه را تمرین کرده و در پایان، راهکار کلی نیز ارائه می‌شود. باید به همه کسانی که نیازمند ترحم و مهربانی هستند، مهربانانه و عاشقانه مهر ورزید. در این میان، یتیمان از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند تا جایی که امام علی(علیه‌السلام) به‌عنوان دلسوزترین افراد نسبت به یتیمان، در آخرین لحظات عمر شریف خویش و یکی از عبارت‌های وصیتشان می‌فرمایند: «اللَّهَ اللَّهَ فِي الْأَيْتَامِ فَلَا تُغِبُّوا أَفْوَاهَهُمْ وَ لَا يَضِيعُوا بِحَضْرَتِكُم؛ [1] خدا را خدا را درباره يتيمان، آنان را گاهى سير و گاهى گرسنه مگذاريد، مباد كه در كنار شما تباه شوند.» مهم است که در ماه مبارک رمضان که ما انتظار مهربانی خدا را داریم، خود نیز نسبت به کسانی که دست مهربان پدر یا مادر را بر سر ندارند مهربانی ورزیم تا خدا نیز دست لطف و رحمتش را بر سر ما بکشد. چنان‌که امام علی(علیه‌السلام) در بیان دیگری فرمودند: «ارْحَمْ تُرْحَم؛ [2] مهربانی كن تا با تو مهربانی شود.»
لذا از خداوند می‌خواهیم که ما را برای همیشه مهربان و دلسوز نسبت به یتیمان قرار دهد و می‌گوییم: «اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي فِيهِ رَحْمَةَ الْأَيْتَامِ؛ [3] اى خدا در اين روز مرا ترحم به يتيمان نصیب فرما.» امام صادق(علیه‌السلام) درباره لطف به یتیمان می‌فرمایند: «مَا مِنْ عَبْدٍ يَمْسَحُ يَدَهُ عَلَى رَأْسِ يَتِيمٍ تَرَحُّماً لَهُ إِلَّا أَعْطَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِكُلِّ شَعْرَةٍ نُوراً يَوْمَ الْقِيَامَةِ؛ [4] بندهاى نيست كه دستش را بر سر يتيمى از روى ترحّم بكشد مگر اينكه خداوند عزوجل در برابرهر تار موی یتیم، نورى در قيامت به او مىدهد.» پس با مهربانی به یتیم، این ما نیستیم که به او لطف می‌کنیم بلکه به خاطر اوست که لطف خدا شامل ما می‌شود.
اطعام با طعم نور
تمرین مهربانی تنها در یتیم‌نوازی خلاصه نمی‌شود و برای مهربان شدن باید همه مهربانی‌ها را جمع کنیم. یکی دیگر از مصادیق مهربانی آن است که به گرسنگان غذا دهیم. به‌خصوص کسانی که توانایی برای تهیه هر غذایی را ندارند. در ادامه دعای روز هشتم ماه مبارک رمضان توفیق بهره‌مندی از این کرامت و بزرگواری را طلب کرده و می‌گوییم: «وَ إِطْعَامَ الطَّعَامِ؛ [5] و اطعام به گرسنگان را روزی‌ام فرما.» امام صادق(علیه‌السلام) به یکی از اصحاب خود فرمودند: چه چیز تو را از آزاد كردن يك بنده (در راه خدا) در هر روز، باز مىدارد؟ عرض کرد: توان مالى براى چنين كارى را ندارم. حضرت فرمود: (آيا مىتوانى كه) هر روز يك نفر مسلمان را اطعام دهى؟ پرسید: شخصى كه در آسايش باشد؟ و يا در سختى و تنگدستى؟ حضرت فرمود: شخصى هم كه در آسايش است چه بسا طعامى را اشتها نمايد (كه نتواند آنرا تهيّه كند). [6] انسانی که مهربان نباشد رشد نمی‌کند و دل دریایی برای دریافت رحمت گسترده خداوند متعال نخواهد داشت.
سلامِ رسا، توزیع مهربانی
دلیل تأکید ویژه دین اسلام بر بلند سلام کردن، انتشار مهربانی و یکدلی در بین امت اسلامی است. پس یکی دیگر از مصداق‌های بارز مهربانی، آن است که منتظر لطف دیگران برای سلام کردن نباشیم بلکه کریمانه در سلام کردن سبقت بگیریم و بلند سلام کنیم تا به همه نشان دهیم که انتشار مهربانی چه لذتی دارد. این نیز توفیقی است که نصیب هر کسی نمی‌شود و بسیارند کسانی که از این رزق معنوی محروم هستند؛ پس از خدا می‌خواهیم که: «وَ إِفْشَاءَ السَّلاَمِ؛ [7] و سلام رسا را نصیبم فرما.» خداوند در بین دل‌های مسلمانان مهربانی و الفت را قرار داده و این نشان‌دهنده آن است که انتشار مهربانی بین مسلمین را دوست دارد. چنان‌که امام باقر(علیه‌السلام) می‌فرمایند: «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ إِفْشَاءَ السَّلَامِ؛ [8] به راستى خداوند سلامِ رسا را دوست دارد» و قرآن کریم نیز می‌فرماید: «وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَيْنِكُم؛ [9] و خصومتهايى را كه در ميان شماست، آشتى دهيد!» که در این مسیر، یکی از راه‌های برطرف‌کردن نامهربانی‌ها در جامعه اسلامی رشد و تعالی فرهنگ، همین بلند سلام کردن می‌تواند باشد.
دوستی با کریمان
نمونه‌های بزرگواری و مهربانی، فراوان‌اند و لازم است برای یاد گرفتن نمونه‌های مهربانی، با انسان‌های کریم و بخشنده و بزرگوار نشست و برخاست و رفاقت کنیم تا کم‌کم از آنها کرامت و بزرگواری را یاد بگیریم. داشتن دوست‌هایی این‌چنین، رزقی گران‌قدر است و از خداوند چنین رزقی را درخواست می‌کنیم: «وَ صُحْبَةَ الْكِرَامِ؛ [10] و مصاحبت نيكان نصيب فرما .»
نعمت‌های بی‌شمار
باز هم برای به جوشش درآوردن دریای رحمت و لطف محبوب بی‌همتا، یادآور نعمت‌های بی‌شمار خدای متعال می‌شویم که: «بِطَوْلِكَ؛ [11] به‌حق نعمت‌هایت.»
پناهگاه آرزومندان
و در انتها خود را نیازمند خداوند معرّفی کرده و تنها راه برآورده شدن آرزوهای خود را امید به خدا و لطف او دانسته و عرضه می‌داریم: «يَا مَلْجَأَ الْآمِلِين؛ [12]اى پناه آرزومندان عالم.»
پی‌نوشت:
[1]. صبحی صالح و محمد بن حسین شریف الرضی، نهج البلاغة (صبحی صالح) (موسسة دار الهجرة: قم، ۱۴۱۴)، نامه 47، ص 421.
[2]. محمد بن علی ابن‌بابویه، أمالی شیخ صدوق (کتابچی: تهران، ۱۳۷۶)، 209.
[3]. مفاتیح الجنان، دعای روز هشتم ماه رمضان.
[4]. محمد بن علی ابن‌بابویه، من لا يحضره الفقيه (جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي: قم، ۱۳۶۳)، ج 1, 188.
[5]. مفاتیح الجنان، دعای روز هشتم ماه رمضان.
[6]. مَا يَمْنَعُكَ أَنْ تُعْتِقَ كُلَّ يَوْمٍ نَسَمَةً قُلْتُ لَا يَحْتَمِلُ ذَلِكَ مَالِي قَالَ فَقَالَ تُطْعِمُ كُلَّ يَوْمٍ رَجُلًا مُسْلِماً فَقُلْتُ مُوسِراً أَوْ مُعْسِراً قَالَ إِنَّ الْمُوسِرَ قَدْ يَشْتَهِي الطَّعَام [المؤمن، ص 65؛ مستدرک الوسائل، ج 16، ص 251]
[7]. مفاتیح الجنان، دعای روز هشتم ماه رمضان.
[8]. حسن بن علی ابن‌شعبه، تحف العقول (جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي: قم، ۱۳۶۳)، 292.
[9]. سوره انفال، آیه 1.
[10]. مفاتیح الجنان، دعای روز هشتم ماه رمضان.
[11]. همان.
[12]. همان.
یکی از مهمترین تمرین‌های بندگی در ماه مبارک رمضان، تمرین مهربانی است. باید مهربانی و بزرگواری را از میزبان کریم یاد بگیریم.