وقتی آب در دلت نمی‌لرزد

تکیه بر بی‌نهایت
هر روز که از ماه مبارک رمضان می‌گذرد باید قدم‌های بیشتر و سریع‌تری به سوی خدا برداریم. امروز روز دهم ماه مبارک رمضان است و یکی از مهم‌ترین پله‌های صعود به سوی خدا را در پیش داریم و آن «توکل» است. توکل، به معنای اعتماد [1] در سپردن امور به خداست. در قرآن کریم، از توکل به عنوان یکی از اوصاف قطعی مؤمنان یاد شده و فرمانش این است که: «وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُون؛ [2]‏ و مؤمنان بايد تنها بر خدا توكل كنند.» اعتماد به اینکه خداوند می‌داند، می‌شنود، می‌تواند، انجام می‌دهد و خلاصه اینکه نگران از انجام امور نباشیم و تنها به انجام وظیفه خود اهتمام داشته و بقیه را با اطمینان، آرامش و اعتماد، بر عهده خدا بگذاریم. توکل بر خدا شامل همه امور مادی و معنوی است. شاید بهترین تعریف توکل در این آیه شریفه باشد که می‌فرماید: «قُلْ لَنْ يُصيبَنا إِلاَّ ما كَتَبَ اللَّهُ لَنا هُوَ مَوْلانا وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُون‏؛ [3] بگو: جز آنچه خدا براى ما مقرر داشته هرگز به ما نمى‏‌رسد. او سرپرست ماست، و مؤمنان بايد تنها بر خدا توكّل كنند.»

دلیل اصرار قرآن کریم نسبت به توکل مؤمنان بر خدا، این است که عنصر توکل، مؤمنان را همچون صخره‌هایی پولادین در مقابل مشکلات و آزمون‌ها قرار داده و از ایمان آنها محافظت می‌کند. در واقع می‌توان از توکل به عنوان نرم‌افزار و تغذیه‌کننده صبر نام برد. صبری که نتیجه آن نیز پیروزی در امور است. پس کسانی که در همه امور بر خدا توکل می‌کنند مقاوم می‌شوند و در ضمن مقاومت، به پیروزی دست می‌یابند. دلیل دیگر آن است که خداوند، کسی که بر او اعتماد کرده را جز با پیروزی بر مشکلاتش و رساندن او به سعادت، همراهی نخواهد کرد یعنی اسباب موفقیتش را نیز فراهم خواهد  کرد. این دو دلیل، در بیان رسای امیرالمؤمنین(علیه السلام) به خوبی قابل فهم است که می‌فرمایند: «مَنْ تَوكَّلَ عَلَى اللّه ذَلَّتْ لَهُ الصِّعابُ وَ تَسَهَّلَتْ عَلَيْهِ الأَسْبابِ؛ [4] هر كس به خدا توكل كند، دشوارى‌ها براى او آسان و اسباب برايش فراهم مى‌شود.» خلاصه آن که: «وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُه‏؛ [5] و هر كس بر خدا اعتماد كند او براى وى بس است.»برای همین است که در دعای روز دهم ماه مبارک رمضان چنین می‌خواهیم: «اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي فِيهِ مِنَ الْمُتَوَكِّلِينَ عَلَيْكَ ؛ [6] اى خدا مرا در اين روز از آنان كه بر تو توكل كنند قرار ده.» اگر می‌خواهیم بهره ما در این ماه مهمانی، سعادت در دنیا و آخرت باشد باید ضمن تلاش، در همه امور به خدای متعال اعتماد و تکیه کنیم و امیدوار حقیقی به کارسازی او باشیم.

وصال محبوب
از نگاه قرآن کریم، سعادت واقعی انسان، همان خوشبختی است که  در آخرت نصیب او می‌شود و دارای درجات و مراتب مختلفی است. باید توجه داشت که مراتب سعادت انسان نیز به میزان اطاعت او از دستورات خدا و رسول او بستگی دارد. قرآن کریم می‌فرماید: «وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ يَخْشَ اللَّهَ وَ يَتَّقْهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْفائِزُون‏؛ [7]  و هر كه خدا و رسولش را فرمان برد و از خداوند بترسد، و از او پروا كند چنين كسانى به حقيقت كامياب‏‌اند.» واژه «فوز» در هندسه آیات قرآن، بازتاب درجات مختلف مؤمنان است. این مراتب، از ورود و خلود در بهشت آغاز می‌شود و به رضایت و رضوان الهی که حد اعلای رستگاری است منتهی می‌شود. [8] کمترین سعادت در آخرت، ورود به بهشت است که انسان به آسانی نباید آن را از دست دهد؛ چنانکه امام علی(علیه السلام) می‌فرمایند: «إِنَّهُ لَيْسَ لِأَنْفُسِكُمْ ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّةَ فَلَا تَبِيعُوهَا إِلَّا بِهَا؛ [9] براى وجود شما قيمتى جز بهشت نيست، آن را جز به بهشت نفروشيد.» در روز دهم از ماه ضیافت الهی از خدای مهربان درخواست می‌کنیم که : «وَ اجْعَلْنِي فِيهِ مِنَ الْفَائِزِينَ لَدَيْكَ‏؛ [10] و مرا در اين روز از آنان كه نزد تو فوز و سعادت يابند قرار ده.»

مسابقه‌ای با جایزه ویژه
چنانکه بیان شد، درجات سعادت انسان‌ها با توجه به میزان طاعات آنها متفاوت است و مقرّبان، کسانی هستند که برترین جایگاه را نزد خدای متعال خواهند داشت. به عبارت دیگر، در این دنیا مسابقه بزرگ اطاعت الهی برقرار شده است و کسانی که از دیگران جلو بزنند نزد خدا منزلت بالاتری خواهند یافت چنانکه قرآن کریم می‌فرماید: «وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُوْلَئكَ الْمُقَرَّبُون‏؛ [11] و سبقت‏ گيرندگان مقدّمند؛ آنانند همان مقرّبانِ [خدا].» مؤمن باید همتش بلند باشد و نزدیک‌ترین جایگاه‌ها را نزد خدای خویش بطلبد برای همین از خدا در خواست می‌کند که: «وَ اجْعَلْنِي فِيهِ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ إِلَيْكَ؛ [12] و مرا از آنان كه مقربان درگاه تو باشند قرار ده.»

همه، گدای یک بارگاه
نیکی خداوند نسبت به بندگان بدون هیچ‌گونه محدودیت و نقصی است؛ زیرا همه انسان‌ها هر چه دارند، از لطف و احسان خداوند است چنانکه می‌فرماید: «يا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَى اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَميد؛ [13] اى مردم، شما به خدا نيازمنديد، و خداست كه بى‏‌نيازِ ستوده است.» خدا را با همه نیکی‌هایش صدا می‌زنیم و می‌گوییم: «بِإِحْسَانِكَ؛ [14] به حق احسانت.»

کلمه «خواستن» به افق توحید
هر کسی به میزان شناختی که از ارزشمندترین چیزها دارد طالب همان چیز است. هر چه انسان معرفتش بیشتر می‌شود و چیزهای با ارزش‌تری را شناسایی می‌کند و طالب آن‌ها می‌شود. این داستان ادامه دارد تا اینکه با خدا آشنا می‌شود. در اینجاست که دیگر ارزشی بالاتر از خداوند نمی‌یابد چرا که خداوند همانند هیچ چیزی نیست بلکه ارزش‌دهنده به همه است. بهترین مطالبه، خودِ خداست. باید او را صدا زد: «يَا غَايَةَ الطَّالِبِين؛ [15] اى منتهاى آرزوى طالبان.»

پی‌نوشت
[1] ‏حسین بن محمد راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن (دار الشامیة: بیروت، ۱۴۱۲)، 882.
[2]. سوره آل‌عمران، آیات 122 و 160؛ سوره مائده، آیه 11؛ سوره توبه، آیه 51؛ سوره ابراهیم، آیه 11؛ سوره مجادله آیه 10؛ سوره تغابن، آیه 13.
[3]. سوره توبه، آیه 51.
[4]. ‏علی بن محمد لیثی واسطی، عیون الحکم و المواعظ (موسسه علمی فرهنگی دار الحديث، سازمان چاپ و نشر: قم، ۱۳۷۶)، ح 7222، ص 426.
[5]. سوره طلاق، آیه 3.
[6]. مفاتیح الجنان، دعای روز دهم ماه رمضان.
[7]. سوره نور، آیه
[8]. ‏‌احمد ربانی‌خواه، ‌سمیه محبی‌فر و ‌مائده غیاثی، «مفهوم شناسی واژه «فوز» در قرآن کریم»، احسن الحدیث 2، ش 1 (۱۳۹۵): 87.
[9]. ‏صبحی صالح و محمد بن حسین شریف الرضی، نهج البلاغة (صبحی صالح) (موسسة دار الهجرة: قم، ۱۴۱۴)، حکمت 665، ص 556.
[10]. مفاتیح الجنان، دعای روز دهم ماه رمضان.
[11]. سوره واقعه، آیه 10 و 11.
[12]. مفاتیح الجنان، دعای روز دهم ماه رمضان.
[13]. سوره فاطر، آیه 19.
[14]. مفاتیح الجنان، دعای روز دهم ماه رمضان.
[15]. همان.