-پاکیزگی از آلودگی‌های اخلاقی و روحی، صبر بر مقدرات الهی، همراهی و همنشینی با نیکوکاران موفقیت واقعی انسان را تضمین می‌کند.
خدا پاکیزگان را دوست دارد
ماه مبارک رمضان، فرصتی برای طهارت و پاکیزگی روح و پالایش آن از همه آلودگی‌هاست. البته اگر قصد چنین استفاده‌ای از این ماه پرارج را داریم باید بدانیم که در دایره محبت الهی قدم گزارده‌ایم. چرا که خدای متعال می‌فرماید: «وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُطَّهِّرين؛ [1] و خدا كسانى را كه خواهان پاكىاند دوست مىدارد.» دعاها، کمک فراوانی به ما برای شناخت انواع آلودگی‌ها، چگونگی شناسایی و راه‌های درمان آنها می‌کنند. در دعای روی سیزدهم ماه مبارک رمضان نیز با اشاره به طهارت از آلودگی‌ها درخواست می‌شود: «اللَّهُمَّ طَهِّرْنِي فِيهِ مِنَ الدَّنَسِ وَ الْأَقْذَارِ؛ [2] اى خدا در اين روز مرا از پليدى و كثافات پاك ساز.» سختی جسمی و مادی طاعات الهی، جدای از ثوابی که برای آن قرار داده، پاک کننده روح انسان از زشتی‌ها و عادات اخلاقی ناپسند است. مثل اینکه قرآن کریم، فایده ادا کردن زکات را پاکسازی جان انسان دانسته و می‌فرماید: «خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ بِها؛ [3] از اموال آنها صدقهاى (به عنوان زكات) بگير، تا بوسيله آن، آنها را پاك سازى و پرورش دهى!» روزه گرفتن نیز یکی از مصادیق زکات است. امام علی(علیه السلام) در این باره می‌فرمایند: «لِكُلِّ شَيْءٍ زَكَاةٌ وَ زَكَاةُ الْبَدَنِ الصِّيَام؛ [4] برای هر چیزی زکاتی است و زکات بدن، روزه گرفتن است.» هر چه بر عیار روزه گرفتن افزوده شود و روزه‌دار بر ترک و دوری از گناهان و عادات زشت، موفق شود، هم روح خود را تطهیر کرده است و مرکب آن، یعنی بدن خود را از آفات و بیماری‌ها پاکیزه ساخته است.
مقدرات الهی، بهترین فرصت برای عروج
میزان فهم و بصیرت مؤمن نسبت به مقدرات الهی، در همه افراد یکسان نیست. استمرار و قوت ایمان افراد، به میزان صبر آنها وابسته است. چرا که امام علی(علیه السلام) می‌فرمایند: «عَلَيْكُمْ بِالصَّبْرِ فَإِنَّ الصَّبْرَ مِنَ الْإِيمَانِ كَالرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ وَ لَا خَيْرَ فِي جَسَدٍ لَا رَأْسَ مَعَهُ وَ لَا [خَيْرَ] فِي إِيمَانٍ لَا صَبْرَ مَعَه؛ [5] بر شما باد به شكيبايى، چه اينكه شكيبايى نسبت به ايمان، به منزله سر، نسبت به بدن است؛ در بدنى كه سر نيست، و در ايمانى كه شكيبايى نباشد خيرى نيست.» خداوند به وسیله مقدرات خود، انسان‌ها و ایمان‌هایشان را در بوته آزمایش قرار می‌دهد و در این میدان، هر کس بر ایمان خود استوارتر و شکیباتر باشد رشد کرده و هر روز، نمره بالاتری را کسب خواهد کرد. پس از خدا می‌خواهیم که ما را بر مقدرات خود صبور قرار دهد. می‌گوییم: «وَ صَبِّرْنِي فِيهِ عَلَى كَائِنَاتِ الْأَقْدَارِ؛ [6] و بر حوادث خير و شر قضا و قدرت صبر و تحمل عطا كن.»
صبر مؤمن به معنای آن است که کاشته‌های خود در این دنیا که شامل طاعات و عبادات و جهاد و... است را همانند دانه‌هایی می‌داند که در زمین این دنیا کاشته و برای برداشت محصول آنها تا سرای دیگر منتظر می‌ماند چرا که اجر صابران، بی‌حساب است. این سخن و وعده خداست که می‌فرماید: «قُلْ يا عِبادِ الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّكُمْ لِلَّذينَ أَحْسَنُوا في هذِهِ الدُّنْيا حَسَنَةٌ وَ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةٌ إِنَّما يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِساب؛ [7] بگو: اى بندگان مؤمنم! از پروردگارتان پروا كنيد. براى كسانى كه در اين دنيا اعمال شايسته انجام دادهاند، پاداش نيكى است و زمين خدا گسترده است. فقط شكيبايان پاداششان را كامل و بدون حساب دريافت خواهند كرد.»
ترمزی برای نجات
تقوا، نیرویی درونی است که مؤمن را از انجام گناه بازمی‌دارد و همانند ترمزی مهار نفس را در دست می‌گیرد و از ولنگاری و جولان خواهش‌های نفسانی جلوگیری می‌کند. از نگاه دینی، انسان موفق کسی است که در گناه نکردن توفیق یابد. محیط اطراف، تاثیر غیر قابل انکاری در ایجاد روحیه نیکی‌گرایی و انجام اعمال صالح در انسان دارد. برای همین است که در دعای روز سیزدهم می‌گوییم: «وَ وَفِّقْنِي فِيهِ لِلتُّقَى وَ صُحْبَةِ الْأَبْرَارِ؛ [8] و مرا بر تقوى و پرهيزكارى و مصاحبت نيكوكاران موفق دار.» همنشینی با نیکوکاران، دو سود دارد که دومی بزرگتر از اولی است. سود اول اینکه، انسان نیز از نیکی آنها نسبت به خود بهره‌مند می‌شود و در وقت نیاز، می‌تواند آنها را به یاری خود گیرد. اما سود دوم که بزرگتر از سود اول است اینکه، رفاقت و همنشینی با آنها بر روی انسان، تأثیر مثبت گذاشته و او را نیز همانند رفیقش اهل خیر و نیکی می‌کند.
امام سجاد(علیه السلام) در دعای وداع با ماه مبارک رمضان، این ماه پربرکت را همانند همنشینی نیکوکار می‌داند که سود همنشینی با او برتر از تمام سودهای جهانیان است و چنین مناجات می‌کند: «وَ قَدْ أَقَامَ فِينَا هَذَا الشَّهْرُ مُقَامَ حَمْدٍ، وَ صَحِبَنَا صُحْبَةَ مَبْرُورٍ، وَ أَرْبَحَنَا أَفْضَلَ أَرْبَاحِ الْعَالَمِينَ؛ [9] اى خداوند، ماه رمضان در ميان ما بس ستوده زيست و ما را مصاحب و يارى نيكو بود و گران‌بهاترين سودهاى جهانیان را به ما ارزانى داشت.»
مسکینم و چشمم به لطف اوست
تفاوت مسکین با سائل این است که سائل در خانه نمی‌ماند و برای درخواست کمک به دیگران مراجعه می‌کند و بسیاری از افراد او را به عنوان فقیر می‌شناسند؛ اما مسکین با اینکه نادار است و به سختی روزگار را می‌گذراند حاجت خود را جار نمی‌زند و بسیاری از افراد گمان می‌کنند که او در آسایش و رفاه زندگی می‌کند. تنها کسی که از همه نیازهای ما(هر چند به کسی نگفته باشیم)، خبر دارد و توان برطرف کردن همه آنها را دارد خدای متعال است. پس او را صدا زده و از او کمک می‌خواهیم و می‌گوییم: «بِعَوْنِكَ يَا قُرَّةَ عَيْنِ الْمَسَاكِين؛ [10] به يارى خود اى مايه شادى و اطمينان خاطر مسكينان.»
پی‌نوشت
[1]. سوره توبه، آیه 108.
[2]. مفاتیح الجنان، دعای روز سیزدهم ماه رمضان.
[3] . سوره توبه، آیه 103.
[4]. حسن بن علی ابن‌شعبه، تحف العقول (جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي: قم، ۱۳۶۳)، 221.
[5]. صبحی صالح و محمد بن حسین شریف الرضی، نهج البلاغة (صبحی صالح) (موسسة دار الهجرة: قم، ۱۴۱۴)، حکمت 79، ص 482.
[6]. مفاتیح الجنان، دعای روز سیزدهم ماه رمضان.
[7]. سوره زمر، آیه 10.
[8]. مفاتیح الجنان، دعای روز سیزدهم ماه رمضان.
[9]. صحیفه سجادیه، نیایش چهل و پنجم.
[10]. مفاتیح الجنان، دعای روز سیزدهم ماه رمضان.
طهارت‌جویی معنوی و اخلاقی، انسان را محبوب خدا می‌کند و چه زیباست که در ماه خدا، محبوب‌تر شویم.