خدایا معذرت می‌خواهم

خدایا بر لغزشم، سرزنش مکن
خداوند با دقت و موشکافی، اعمال انسان را مورد نظر دارد. [1] او می‌تواند کوچک‌ترین لغزش‌ها را مورد بازخواست و نکوهش قرار دهد، پس برای بنده خطاکار، راهی جز عذرخواهی و درخواست عفو و نادیده گرفتن لغزش‌ها وجود ندارد. لقمان حکیم نیز در توصیه خود به فرزندش به دقت ارزیابی اعمال در محضر خداوند متعال اشاره کرده و می‌گوید: «وَ أَخْلِصِ الْعَمَلَ فَإِنَّ النَّاقِدَ بَصِير؛ [2] عمل خود را خالص گردان چراکه ارزیاب آن بسیار بیناست.» لغزش‌های انسان در هنگام انجام اعمال نیک می‌تواند ارزش آن کار نیک را از بین ببرد. به این ترتیب، لغزش انسان در هنگام گناه، او را شایسته توبیخ خدای متعال می‌سازد. از این رو، لازم است به سوی رحمت گسترده الهی دست نیاز برآوریم و از خدای خویش بخواهیم که: «اللَّهُمَّ لاَ تُؤَاخِذْنِي فِيهِ بِالْعَثَرَاتِ؛ [3] اى خدا در اين روز مرا به لغزشهايم مؤاخذه مفرما.»

عذرخواهی‌ام را بپذیر
«وَ أَقِلْنِي فِيهِ مِنَ الْخَطَايَا وَ الْهَفَوَاتِ‏؛ [4] و عذر خبط و خطاهايم بپذير.» نیایش کوتاه سی و هشتم امام سجاد(علیه السلام) در صحیفه سجادیه، مربوط به عذرخواهی آن حضرت در پیشگاه باری تعالی است. عبارات آن حضرت، اوج بندگی و ارتباط و تکلّم خودمانی با خدا را به نمایش گذاشته است. ابتدای این نیایش این‌گونه آغاز می‌شود: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَعْتَذِرُ إِلَيْكَ مِنْ مَظْلُومٍ ظُلِمَ بِحَضْرَتِي فَلَمْ أَنْصُرْهُ، وَ مِنْ مَعْرُوفٍ أُسْدِيَ إِلَيَّ فَلَمْ أَشْكُرْهُ، وَ مِنْ مُسِي‏ءٍ اعْتَذَرَ إِلَيَّ فَلَمْ أَعْذِرْه‏؛ [5] بار خدايا، از درگاه تو پوزش مى‏‌طلبم: اگر در محضر من بر ستمديده‏‌اى ستمى رفته و من به يارى او بر نخاسته باشم، اگر كسى در حق من نيكيى كرده و من سپاسش نگفته باشم، اگر خطا كارى از من عذرى خواسته و من عذرش نپذيرفته باشم‏.» در نگاه امام سجاد (علیه السلام) به عنوان گل سرسبد عبادت‌کنندگان، پذیرفتن عذر دیگران امر نیکو و لازمی است که کوتاهی در انجام آن، سزاوار عذرخواهی خواهد بود. با این وصف، وقتی پذیرفتن عذر دیگران برای بندگان سزاوار و شایسته است مسلماً پذیرفتن عذر بنده توسط خدا سزاوارتر خواهد بود. با همین نگاه است که حضرت زین العابدین (علیه السلام)چنین نجوا می‌کند: «وَ أَسْتَقِيلُكَ عَثَرَاتِي، وَ أَتَنَصَّلُ إِلَيْكَ مِنْ ذُنُوبِيَ الَّتِي قَدْ أَوْبَقَتْنِي، وَ أَحَاطَتْ بِي فَأَهْلَكَتْنِي، مِنْهَا فَرَرْتُ إِلَيْكَ رَبِّ؛ [6] از تو خواهم كه خطاهايم ببخشايى و از آن گناهان كه مرا گرفتار خود ساخته و گرد من فرا گرفته و به هلاكتم نزديك كرده، پوزش مى‌‏خواهم. از آن گناهان، به سوی تو مى‏‌گريزم اى پروردگار من‏.»

نمی‌خواهم هدف آماج بلاها شوم
در عبارت بعدی دعای روز چهاردهم، دوری از بلاها و آفت‌ها را از خدای خود درخواست کرده و می‌گوییم: «وَ لاَ تَجْعَلْنِي فِيهِ غَرَضاً لِلْبَلاَيَا وَ الْآفَاتِ؛ [7] و مرا هدف تير بلاها و آفت‌ها قرار مده.» اگرچه بلاها آزمون‌های الهی هستند و در صورت روبرو شدن با آنها باید با پناه بردن به خدا و کمک گرفتن از او، بر آنها صبر کرد [8] و از آنها سربلند بیرون آمد اما هیچ گاه نباید بلاها را از خدا درخواست کنیم بلکه لازم است ضمن یادآوری ضعف خود در مقابل آزمون‌های الهی از خدا بخواهیم که ما را در معرض بلاهای پی در پی قرار ندهد. در واقع قبل از بلا، هنگام بلا و بعد از بلا و در همه زمان‌ها باید از خدا یاری جوییم. امام سجاد (علیه السلام) با اشاره به این مطلب عرض می‌کند: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ لَا تَجْعَلْنِي لِلْبَلَاءِ غَرَضاً، وَ لَا لِنَقِمَتِكَ نَصَباً، وَ مَهِّلْنِي، وَ نَفِّسْنِي، وَ أَقِلْنِي عَثْرَتِي، وَ لَا تَبْتَلِيَنِّي بِبَلَاءٍ عَلَى أَثَرِ بَلَاءٍ، فَقَدْ تَرَى ضَعْفِي وَ قِلَّةَ حِيلَتِي وَ تَضَرُّعِي إِلَيْكَ؛ [9] بار خدايا، بر محمد و آل محمد درود بفرست و مرا هدف تير بلا مگردان و آماج خشم و سخط خود مساز. مهلتم ده و از اندوهم برهان و از لغزش‌ها و خطاهايم در گذر و به بلايى پس از بلاى ديگر مبتلا مكن، كه تو خود ناتوانى مرا و بيچارگى مرا و تضرع و زارى مرا به درگاه خود، مى‌‏بينى.»از این عبارات هم به روشنی فهمیده می‌شود که بسیاری از بلاها و آفات، اثر لغزش‌های بندگان است و اگر با پی بردن به لغزش خود، از خدا عذرخواهی کنیم می‌تواند مانع رسیدن آن بلاها شود. از روش عذرخواهی و درخواست عدم توبیخ، می‌توان در ماه مبارک رمضان، به خصوص در شب‌های قدر برای از بین بردن آثار گناهان استفاده کرد.

عزیزترین محبوب
عزت به معنای حالتی در انسان است که مانع شکست خوردن او می‌شود. [10] مقاومت انسان در مقابل هر قدرتی، به چیزی بستگی دارد که تکیه‌گاه خود قرار داده است. مسلمانی و تسلیم شدن در مقابل خدایی که بر هر کاری تواناست و همه مقهور قدرت او هستند، به معنی قرار گرفتن زیر چتر سرپرستی و حمایت اوست. چراکه « اللَّهُ وَلِيُّ الَّذينَ آمَنُوا؛ [11] خداوند، ولى و سرپرست كسانى است كه ايمان آورده‏‌اند.» پس، مسلمان، همه روحیه مقاومت و شکست‌ناپذیری خود را از خدایی دارد که به او ایمان آورده و خود را تسلیم او کرده است. از سوی دیگر، همه عزت و شکست‌ناپذیری، نزد خدایی است که می‌فرماید: «إِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَميعاً هُوَ السَّميعُ الْعَليم‏؛ [12] تمام عزّت(و قدرت)، از آن خداست؛ و او شنوا و داناست!» به همین جهت است که در ادامه دعای این روز می‌خوانیم: «بِعِزَّتِكَ يَا عِزَّ الْمُسْلِمِين؛ [13] به حق عزت و جلالت اى عزت بخش اهل اسلام.»

پی‌نوشت
[1]. «لطیف»، یکی از نام‌های خداوند به معنای «ریز‌بین» است. مفردات ألفاظ القرآن، ص 740: لمعرفته بدقائق الأمور.
[2]. ‏علی میرشریفی، محمد بن محمد مفید و محمد بن محمد مفید، الإختصاص (جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي: قم، بی‌تا)، 341.
[3]. مفاتیح الجنان، دعای روز چهاردهم ماه رمضان.
[4]. همان.
[5]. صحیفه سجادیه، نیایش سی و هشتم.
[6]. همان ، نیایش پنجاه و یکم.
[7]. مفاتیح الجنان، دعای روز چهاردهم ماه رمضان.
[8]. سوره بقره، آیه 155.
[9]. صحیفه سجادیه، نیایش چهل و هشتم.
[10]. ‏ الْعِزَّةُ: حالةٌ مانعة للإنسان من أن يغلب‏. حسین بن محمد راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن (دار الشامیة: بیروت، ۱۴۱۲)، 563.
[11]. سوره بقره، آیه 257.
[12]. سوره یونس، آیه 65.
[13]. مفاتیح الجنان، دعای روز چهاردهم ماه رمضان.