برای سحری، از سفره خدا جا نمانی!

چُرت نزن؛ وقت بیداری است
انسان در هنگام خواب و بی‌توجهی امکان درک هیچ واقعیت بیرونی را نخواهد داشت به‌خصوص واقعیت‌هایی که سروصدای ظاهری ندارند. تنها راه بهره‌مند کردن چنین شخصی، بیدار و آگاه کردن اوست. واقعیت‌های معنوی فراوانی هستند که ما نسبت به آنها در بسیاری اوقات در غفلت و بی‌توجهی به سر می‌بریم و خداوند می‌تواند ما را برای درک آنها بیدار کند. حقایقی همچون مرگ و دنیای برزخ و قیامت که با همه بزرگی‌شان مورد غفلت هستند. ماه مبارک رمضان، ماه بیدارباش دل، از همه خواب‌ها و غفلت‌هایی است که دنیا و سرگرمی‌هایش به وجود آورده است. یکی از حقایق مهمی که اکثر مردم از آن غافل هستند و نیازمند توجه جدی می‌باشد، حقیقت برکت‌های موجود در وقت سحر است که اگر از این فرصت ناب برای استغفار استفاده شود عمل به این گزاره قرآنی در توصیف پرهیزکاران نیز اجرایی خواهد شد که خداوند می‌فرماید: «الصَّابِرينَ وَ الصَّادِقينَ وَ الْقانِتينَ وَ الْمُنْفِقينَ وَ الْمُسْتَغْفِرينَ بِالْأَسْحار؛ [1] [اینانند] شكيبايان و راستگويان و فرمانبرداران و انفاق كنندگان و آمرزش‏خواهان در سحرگاهان.»

چرا باید از بستر خواب جدا شویم؟
جنس بیداری و عبادت و مناجات سحرگاهان، از دو جنس است. یکی ترس، و دیگری شوق. چنان‌که قرآن کریم در توصیف مؤمنان حقیقی می‌فرماید: «تَتَجافى‏ جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعا؛ [2] پهلوهايشان از خوابگاه‌ها جدا مى‏‌شود [و] پروردگارشان را از روی بیم و طمع مى‏‌خوانند.» ترس از محاسبه الهی، کمی توشه، و انباشتگی گناهان از سویی، و اشتیاق به جوایز سحرگاهی خداوند از سوی دیگر، خواب را از سر انسان، و پهلو را از بستر جدا کرده و انسان را وادار به قیام شبانه می‌کند. چه برکتی بالاتر از اینکه انسان در سحرهای ماه مبارک رمضان، آمرزیده شود و بهترین عطایای مادی و معنوی را نصیب خود کند. پس، چنین دعا کنیم: «اللَّهُمَّ نَبِّهْنِي فِيهِ لِبَرَكَاتِ أَسْحَارِهِ‏؛ [3] اى خدا مرا در اين روز براى بركات سحرها بيدار و متنبه ساز.»

دلت را از خواب‌های تودرتو بیدار کن!
بهتر و بابرکت‌تر از بیداری چشم‌ها در سحرهای ماه رمضان، بیداری دل است که باید آن را در مناجات‌های سحر، جستجو کرده و از خداوند درخواست کنیم. چنان‌که در مورد مراتب روزه گرفتن نیز امام علی(علیه‌السلام) می‌فرمایند: «صَوْمُ الْقَلْبِ خَيْرٌ مِنْ صِيَامِ اللِّسَانِ وَ صَوْمُ اللِّسَانِ خَيْرٌ مِنْ صِيَامِ الْبَطْنِ؛ [4] روزه دل بهترست از روزه زبان، و روزه زبان بهترست از روزه شكم‏.» منظور از روزه دل، بستن راه آن بر روی تاریکی‌ها و لکه‌های غیر خدایی و آرام ساختن آن به یاد دائمی خداست. همچنان که قرآن کریم می‌فرماید: «الَّذينَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب‏؛ [5] همان كسانى كه ايمان آورده‏‌اند و دل‌هايشان به ياد خدا آرام مى‏‌گيرد. آگاه باش كه با ياد خدا دلها آرامش مى‏‌يابد.» چیزی که امام سجاد(علیه‌السلام) آن را مایه دوری از غفلت دانسته و عرض می‌کند: «وَ نَبِّهْنِي لِذِكْرِكَ فِي أَوْقَاتِ الْغَفْلَة؛ [6] و در اوقات غفلتم به ياد خود آگاهى ده‏.»

تمام ابزارهای الهی، از جمله فرستادن رسولان، نزول قرآن و ... در جهت بیرون آوردن انسان از تاریکی‌های غفلت و گمراهی به‌سوی آگاهی و هدایت است. هدایت ناب، زمانی محقق می‌شود که از قلب انسان برآمده باشد. قلبی که از هر گونه ظلمت و بیماری پاک شده، در قیامت خریداری می‌شود چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید: «يَوْمَ لَا يَنفَعُ مَالٌ وَ لَا بَنُونَ إِلَّا مَنْ أَتىَ اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيم‏؛ [7] روزى كه هيچ مال و فرزندى سود نمى‌‏دهد، مگر كسى كه دلى پاك به سوى خدا بياورد.»در این روز نیز چنین درخواست می‌کنیم: «وَ نَوِّرْ فِيهِ قَلْبِي بِضِيَاءِ أَنْوَارِهِ؛ [8] و دلم را به روشنى انوار سحر منور کن.»

بدن؛ جعبه ابزاری برای سعادت
نور برآمده از برکت سحرها و لحظات ارزشمند ماه مبارک رمضان، تنها امری قلبی نیست بلکه باید در رفتار انسان، مؤثر واقع شود. چنان‌که قرآن کریم، چنین نوری را حرکت در مسیر الهی برشمرده و می‌فرماید: «كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلى‏ صِراطِ الْعَزيزِ الْحَميد؛ [9] كتابى است كه آن را به سوی تو فرود آورديم تا مردم را به اذن پروردگارشان از تاريكي‌ها به سوى روشنايى بيرون آورى: به سوى راه آن شكست ناپذير ستوده.» قلب انسان باید از چنان انرژی برخوردار باشد که بتواند اعضاء بدن را به پیمودن مسیر وادار کند. یعنی از تمام بدن همانند جعبه ابزاری برای انجام اعمال صالح بهره برد. چرا که اعمال الهی هستند که موجب سعادت انسان خواهند شد. پس، از خدا می‌خواهیم که بدن ما در مسیر هدایت به‌سوی خود به کار گیرد و می‌گوییم: «وَ خُذْ بِكُلِّ أَعْضَائِي إِلَى اتِّبَاعِ آثَارِهِ؛ [10] و تمام اعضاء را براى آثار و بركات اين ماه مسخر فرما.»

وقتی خورشید ولایت به قلب می‌تابد
خداوند، خود، سرپرستی مؤمنان در هدایت آنها از ظلمت‌ها به‌سوی نور و روشنایی را بر عهده دارد و می‌فرماید: «اللَّهُ وَلِيُّ الَّذينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّور؛ [11] خداوند، ولى و سرپرست كسانى است كه ايمان آورده‏اند؛ آنها را از ظلمتها، به سوى نور بيرون مى‏‌برد.» این ولایت و سرپرستی را توسط ولیّ معصوم خود به انجام می‌رساند. امام باقر(علیه‌السلام) می‌فرماید: «لَنُورُ الْإِمَامِ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ أَنْوَرُ مِنَ الشَّمْسِ الْمُضِيئَةِ بِالنَّهَارِ وَ هُمْ وَ اللَّهِ يُنَوِّرُونَ قُلُوبَ الْمُؤْمِنِينَ؛ [12] نور امام در دل‌های مؤمنان، از نور خورشید تابان تابنده‌تر است و به خدا سوگند! این، ائمه(علیهم‌السلام) هستند که دل‌های مؤمنان را نورانی می‌کنند.»

اثر نورانیت قلب
وقتی دل مؤمن نورانی می‌شود چه اتفاقی در آن می‌افتد و چه اثری دارد؟ رسول گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله خطاب به اباذر می‌فرمایند: « يَا أَبَا ذَرٍّ، إِذَا دَخَلَ النُّورُ الْقَلْبَ انْفَتَحَ الْقَلْبُ وَ اسْتَوْسَعَ. قُلْتُ: فَمَا عَلَامَةُ ذَلِكَ، بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ: الْإِنَابَةُ إِلَى دَارِ الْخُلُودِ، وَ التَّجَافِي عَنْ دَارِ الْغُرُورِ، وَ الِاسْتِعْدَادُ لِلْمَوْتِ قَبْلَ نُزُولِهِ؛ [13] اى اباذر هر گاه روشنی در دل وارد شود دل گشوده می‏‌شود و وسعت پیدا مى‌‏كند. عرض كردم: علامت روشنى دل چيست؟ پدر و مادرم قربانت اى رسول خدا! حضرت فرمودند: برگشتن به سوى خانه‏ جاويدان؛ و دور افكندن سراى فريب؛ و مهيا شدن براى مرگ، پيش از آمدن آن.» پس، چنین درک و معرفتی، نشان‌دهنده نورانیت قلب است. چنان‌که امام علی علیه‌السلام می‌فرمایند: «الْمَعْرِفَةُ نُورُ الْقَلْب‏؛ [14] معرفت، روشنائیِ دل است.» از خداوند می‌خواهیم که ما را نیز همچون عارفان روشن‌ضمیر قرار دهد و می‌گوییم: «بِنُورِكَ يَا مُنَوِّرَ قُلُوبِ الْعَارِفِين؛ [16] به حق نور خود اى روشنى بخش دل‌های عارفان.»

پی‌نوشت
[1]. سوره آل‌عمران، آیه 17.
[2]. سوره سجده، آیه 16.
[3]. مفاتیح الجنان، دعای روز هجدهم ماه رمضان.
[4]. ‏علی بن محمد لیثی واسطی، عیون الحکم و المواعظ (موسسه علمی فرهنگی دار الحديث، سازمان چاپ و نشر: قم، ۱۳۷۶)، 305.
[5]. سوره رعد، آیه 28.
[6]. صحیفه سجادیه، نیایش بیستم.
[7]. سوره شعراء، آیه 88 و 89.
[8]. مفاتیح الجنان، دعای روز هجدهم ماه رمضان.
[9]. سوره ابراهیم، آیه 1.
[10]. مفاتیح الجنان، دعای روز هجدهم ماه رمضان.
[11]. سوره بقره، آیه 257.
[12]. ‏محمد بن یعقوب کلینی، الکافي (اسلامیه) (دار الکتب الإسلامیة: تهران، ۱۳۶۳)، ج 1, ص 194، ح 1.
[13]. ‏محمد بن حسن طوسی، الأمالي (طوسی) (دار الثقافة: قم، ۱۴۱۴)، 532.
[14]. ‏عبدالواحد بن محمد آمدی، تصنیف غرر الحکم (مکتب الإعلام الإسلامي، مرکز النشر: قم، بی‌تا)، 41.
[15]. مفاتیح الجنان، دعای روز هجدهم ماه رمضان.