عذرخواهی از همه چیز

روز، هم می‌تواند «قدر» باشد
در ابتدای دعای این روز، فضیلت شب قدر را از خداوند درخواست می‌کنیم و می‌گوییم: «اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي فِيهِ فَضْلَ لَيْلَةِ الْقَدْرِ؛ [1] اى خدا در اين روز فضيلت ليلة القدر را نصيب من گردان.» برخی به دلیل همین جمله، احتمال داده‌اند که شب بیست و هفتم، شب قدر باشد. [2] اما اینکه چرا در روز بیست و هفتم این درخواست شده است می‌تواند مربوط به روایاتی باشد که فضیلت روز قدر را همسنگ با شب آن می‌دانند. مثل اینکه امام صادق(علیه السلام) می‌فرمایند: «لَيْلَةُ الْقَدْرِ فِي كُلِّ سَنَةٍ وَ يَوْمُهَا مِثْلُ لَيْلَتِهَا؛ [3] شب قدر در هر سال وجود دارد و روز آن مانند شب آن است.» در سوره مبارکه قدر، شب قدر از هزار ماه برتر دانسته شده است اما مسأله این است که معنای این برتری لااقل در نزد عموم مردم چیست؟ از امام صادق(علیه السلام) پرسیده شد: چگونه شب قدر برتر از هزار ماه است؟ حضرت در پاسخ فرمودند: «الْعَمَلُ الصَّالِحُ فِيهَا خَيْرٌ مِنَ الْعَمَلِ فِي أَلْفِ شَهْرٍ لَيْسَ فِيهَا لَيْلَةُ الْقَدْر؛ [4] کار نیکی که در آن شب انجام می شود بهتر از اعمال صالح هزار ماهی است که شب قدر در آنها نباشد.» در حقیقت، از خدای متعال درخواست می‌کنیم که ارزش‌گذاری طاعات ما در این روز را همانند ارزش‌گذاری طاعات در شب قدر قرار دهد. چنانکه امام صادق علیه السلام در روایت دیگری به صراحت به همین نکته اشاره کرده و می‌فرمایند: «صَبِيحَةُ يَوْمِ لَيْلَةِ الْقَدْرِ مِثْلُ لَيْلَةِ الْقَدْرِ فَاعْمَلْ وَ اجْتَهِد؛ [5] صبح روز شب قدر مثل شب قدر است؛ پس عمل کن و بکوش.»

گریز به سوی آسانی
در عبارت دوم دعای امروز می‌خوانیم: «وَ صَيِّرْ أُمُورِي فِيهِ مِنَ الْعُسْرِ إِلَى الْيُسْرِ؛ [6] و تمام‌‏امور و كارهاى مشكل مرا آسان گردان.» اگر خداوند بخواهد کاری برای انسان آسان باشد سخت‌ترین کارها آسان است و اگر بخواهد کاری برای انسان سخت شود کارهای به ظاهر بسیار آسان، سخت خواهند بود. این مطلب، ترجمان این عبارت از راز و نیاز حضرت زین العابدین(علیه السلام) با خدای متعال است که عرض می‌کند: «وَ لَا مُيَسِّرَ لِمَا عَسَّرْت‏؛ [7] و برای آنچه دشوار کرده‌ای، آسان‌کننده‌ای(جز تو) نیست.» وقتی قرار است خداوند مشکلات را آسان کند چه می‌کند؟ پاسخ این پرسش، در فراز دیگری از مناجات امام سجاد(علیه السام) آمده است که از خداوند چنین تقاضا می‌کند: «وَ انْظُرْ إِلَيَّ وَ انْظُرْ لِي فِي جَمِيعِ أُمُورِي، فَإِنَّكَ إِنْ وَكَلْتَنِي إِلَى نَفْسِي عَجَزْتُ عَنْهَا وَ لَمْ أُقِمْ مَا فِيهِ مَصْلَحَتُهَا، وَ إِنْ وَكَلْتَنِي إِلَى خَلْقِكَ تَجَهَّمُونِي، وَ إِنْ أَلْجَأْتَنِي إِلَى قَرَابَتِي حَرَمُونِي، وَ إِنْ أَعْطَوْا أَعْطَوْا قَلِيلًا نَكِداً، وَ مَنُّوا عَلَيَّ طَوِيلًا، وَ ذَمُّوا كَثِيراً. فَبِفَضْلِكَ، اللَّهُمَّ، فَأَغْنِنِي، وَ بِعَظَمَتِكَ فَانْعَشْنِي، وَ بِسَعَتِكَ، فَابْسُطْ يَدِي، وَ بِمَا عِنْدَكَ فَاكْفِنِي‏؛ [8] بار خدايا، به من نگاه کن و همه كارهاى من زير نظر بگیر، كه اگر مرا به خود واگذارى، از انجام كارهایم ناتوانم و به کاری که مصلحت من در آن است نپردازم و اگر كار من به آفريدگان خود واگذارى، بر من روى ترش كنند و اگر مرا به پناه خويشاوندانم فرستى، محرومم دارند و اگر دهند، اندك دهند و بى‏‌مقدار و بسى بر من منّت نهند و مرا مذمّت كنند. بار خدايا، به فضل خود توانگرم گردان و به عظمت خود مرتبتى بزرگم ده و به توانگرى خود گشاده دستى‏ام عطا كن و از هر چه تو راست به من بخش تا بى‏‌نياز گردم.»

عذرخواهی از همه چیز
باید فرصت این دنیا را برای عذرخواهی از خدای متعال در برابر همه کوتاهی‌ها قدر بدانیم. چه بسا پس از این، اجازه عذرخواهی به انسان داده نشود. چنانکه قرآن کریم می‌فرماید: «وَ لا يُؤْذَنُ لَهُمْ فَيَعْتَذِرُون‏؛ [9] و به آنها اجازه داده نمى‏‌شود كه عذرخواهى كنند!» امام سجاد(علیه السلام) در نیایش خود با پروردگار این گونه عذرخواهی می‌کنند: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَعْتَذِرُ إِلَيْكَ مِنْ مَظْلُومٍ ...؛ [10] بار خدایا به پیشگاهت عذر خواهم در حق ستمدیده‌‏اى که در حضور من بر او ستم رفته و من یاریش ننمودم، و از احسانى که در حقّم شده و شکرش را بجا نیاورده‏‌ام، و از بد کننده‌‏اى که از من پوزش خواسته و عذرش را نپذیرفته‏‌ام، و از فقیرى که از من حاجت خواسته و من خواست او را بر خواست خود ترجیح نداده‌‏ام، و از حقّ مؤمن حق دارى که بر عهده‌‏ام مانده و آن را ادا ننموده‌‏ام، و از عیب مؤمنى که بر من آشکار گشته و آن را نپوشانده‌‏ام، و از هر معصیتى که برایم پیش آمده و از آن دورى نجستم. بار الها از همه آنها و از آنچه مانند آنهاست از حضرتت با دل آکنده از پشیمانى عذر مى‏‌خواهم عذرى که مرا در آینده از نظایر آنچه بر من گذشت بازدارد.» از خدا می‌خواهیم که تا فرصت باقی است عذر ما را بپذیرد و می‌گوییم: «وَ اقْبَلْ مَعَاذِيرِي؛ [11] و عذرهايم را بپذير.»

بار سنگین و پای لنگ
گناهان، همچون بار سنگینی هستند که انسان را از حرکت در مسیر به سوی سعادت محروم کرده‌اند. اگر در همین دنیا با توبه و استغفار از این بار سنگین رها نشویم تا قیام قیامت این سنگینی همراه ما خواهد بود و کیفر آن را خواهیم دید. بار هر کسی هم جز بر دوش خود او نهاده نمی‌شود چنانکه قرآن کریم می‌فرماید: «أَلاَّ تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى‏؛ [12] كه هيچ كس بار گناه ديگرى را بر دوش نمى‏‌گيرد.»از خدا می‌خواهیم که موانع سعادت ما را محو و نابود سازد و می‌گوییم: «وَ حُطَّ عَنِّيَ الذَّنْبَ وَ الْوِزْرَ يَا رَءُوفاً بِعِبَادِهِ الصَّالِحِين؛ [13] و وزر و گناهم محو و نابود ساز اى رئوف و مهربان در حق صالحان.»

پی‌نوشت
[1]. مفایتح الجنان، دعای روز بیست و هفتم ماه رمضان.
[2]. الطبراني، المعجم الكبير، ج 9  315.
[3]. ‏محمد بن حسن طوسی، تهذيب الأحكام (دار الکتب الإسلامیة: تهران، ۱۳۶۵)، ج 4, 331.
[4]. ‏محمد بن علی ابن‌بابویه، من لا يحضره الفقيه (جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي: قم، ۱۳۶۳)، ج 2, 158.
[5]. ‏محمد بن علی ابن‌بابویه، أمالی شیخ صدوق (کتابچی: تهران، ۱۳۷۶)، 654.
[6]. مفایتح الجنان، دعای روز بیست و هفتم ماه رمضان.
[7]. صحیفه سجادیه، نیایش هفتم.
[8]. همان، نیایش بیست و دوم.
[9]. سوره مرسلات، آیه 36.
[10]. صحیفه سجادیه، نیایش سی و هشتم.
[11]. مفایتح الجنان، دعای روز بیست و هفتم ماه رمضان.
[12]. سوره نجم، آیه 38.
[13]. مفایتح الجنان، دعای روز بیست و هفتم ماه رمضان